رفتارهای حس طلبانه چه هستند و چرا بروز می کنند؟

حس طلبی یکی از زیر مجموعه های اختلال پردازش حسی (SPD : Sensory Processing Disorder) می باشد و زمانی رخ می دهد که کودک تحریکات حسی بیشتری نسبت به حد معمول منطبق بر گروه سنی اش میطلبد، و میتواند خودش را در غالب رفتارهای متعددی نشان دهد، که به نوع حس مورد مطالبه کودک بستگی دارد.

اغلب رفتارهای حس طلبانه زمانی رخ میدهند که کودک در تعدیل اطلاعات حسی دچار مشکل است. تعدیل حسی شامل فیلتر کردن حواس، توجه به آنهایی که متناسب با محرک هستند و عادت کردن به آنهایی که مستلزم توجه مداوم ما نیست.

توانایی تعدیل حسی کارآمد منجر به کسب و حفظ یک سطح بهینه از هشیاری میشود و به ما کمک میکند تا در فعالیتهای روزمره مشارکت و تمرکز کنیم. وقتی کودک در تعدیل حسی مشکل دارد، ممکن است آستانه پایینی برای اطلاعات حسی داشته باشد، بدین معنا که او نیاز به محرکهای زیادی برای احساس بیش تحریکی ندارد، یا از سوی دیگر ممکن است آستانه بالایی برای اطلاعات حسی داشته باشد که به معنای نیاز به تحریکات زیادی برای ثبت آنها یا ارضای نیاز خود دارد.

هر دوی این سناریوها میتواند باعث شود تا کودک سطوح بالا و اضافه ای از اطلاعات حسی بطلبد. آنهایی که آستانه تحریک بالایی دارند به سادگی برای دریافت اضافه ی حواس به جستجو میپردازند تا بتوانند بطور کارآمد حواس را ثبت و پردازش کنند؛ و آنهایی که آستانه تحریک پایینی دارند اغلب انواع مشخصی از حس را جستجو میکنند ( بویژه حس عمقی)، تا به آرام سازی سیستم حسی بیش فعالشان کمک کند و به خود تنظیمی دست یابند.

کودکان حس طلب اغلب بعنوان بچه های بیش فعال، خطرپذیر و همیشه در حال جنب و جوش توصیف میشوند. بازی های انتخابی آنها معمولا بی پروا، خشن، سازمان نیافته و با هرج و مرج است. با آنالیز رفتارهای حس طلبانه آنها میتوان پی برد که کدام حس آنها بطور مشخص درگیر است. این مطلب نگاهی به طیف عمومی رفتارهای حس طلبانه می پردازد.

رفتارهای حس طلبانه مربوط به حس وستیبولار

شامل حرکات بیش از حد می شود. این حرکات میتواند خطی یا چرخشی باشد اما عموما بازخورد حسی حرکات چرخشی در حالیکه سر کودک بالا یا پایین باشد بیشتر است.

کودکانی که به دنبال تحریک وستیبولار هستند ممکن است حین نشستن مدام بجنبند، همیشه در حال دویدن باشند، بجای راه رفتن می پرند، درگیر فعالیت های چرخشی میشوند، علاقه وافر به چرخ و فلک و شنا کردن دارند و … . و اکثر مواقع طی این فعالیتها دچار سرگیجه نمی شوند با اینکه همسن و سالانشان سرشان گیج می رود.

گیرنده های وستیبولار در گوش داخلی قرار گفته اند و حرکت مایع داخل گوش نوع و جهت حرکت ما را به می گویند. لرزش این مایع هم میتواند گیرنده های وستیبولار را تحریک کند که این لرزشها زمانی رخ می دهند که ما صداهای بلند بشنویم یا تولید کنیم.

ندرتا کودکانی که به ظاهر حس طلبی شنیداری از خود نشان می دهند در واقع به دنبال تحریک وستیبولار هستند.

رفتارهای حس طلبانه مربوط به حس عمقی

شامل انواع فعالیت های خراشیدنی و کوبیدنی، و یا آن دسته از فعالیتهایی که باعث انقباض مقاومتی عضلات می شود، هستند. کودکانی که در جستجوی حس عمقی هستند اغلب بعنوان “کمی خشن” شناخته میشوند، مثلا زمانیکه بازی میکنند.

ممکن از برج لگوی بقیه بچه ها رو فرو بریزند. البته این از سوی آنها روشی برای مشارکت اجتماعی و بازی با سایر بچه هاست که از دیدگاه بقیه خیلی خشن به نظر میرسد. این کودکان اغلب از بالارفتن، پریدن، دفن شدن زیر رختخواب، آویزان شدن از چارچوبها، پریدن روی تخت، برخورد با سایر بچه ها یا لوازم منزل، هل دادن، فشار دادن، خزیدن، غلت زدن حین سایر فعالیتها، لذت میبرند.

آنها ممکن است در را محکم بکوبند، روی میز بزنند، در برخی فعالیتها نیروی بیش از حد به کار ببرند مثلا محکم گرفتن ابزار غذا خوردن یا فشار دادن بیش از حد مداد حین ترسیم. آنها اکثر مواقع نمیتوانند طولانی مدت بشینند و بی نظمی میکنند، خود را به فضاهای کوچک یا گوشه مبل فشار میدهند یا مدام درخواست آغوش محکم میکنند. جستجوی حس عمقی دهانی نیز شامل جویدن، مکیدن، گاز گرفتن یا دندان قروچه می شود.

رفتارهای حس طلبانه لامسه

رفتارهای حس طلبانه لامسه کاملا قابل مشاهده هستند و میتوانند بصورت شلختگی دیده شوند. کودکانی که بدنبال تحریک لامسه هستند علاقه زیادی به لمس همه اشیا دارند. آنها اشیا را لمس میکنند یا به آنها ضربه می زنند، همیشه در حال تولید سر و صدا هستند و از تجربه های غیرعادی لمسی لذت میبرند، از قبیل بازیهای کثیف و … . حتی ممکن است با غذای خود با دست بازی کنند قبل از اینکه آن را به دهان ببرند. این کودکان ممکن است کثیف و شلخته به نظر برسند ولی در واقع یکی از بهترین راه های اکتشاف و رشد حس لامسه آنها بازی های کثیف است.

علاوه بر این سه حس کلیدی برخی بچه ها ممکن است حواس بینایی، شنوایی، چشایی و بویایی را هم تحریک کنند. این کودکان از تماشای تصاویر سریع تلویزیونی، اشیاء درحال چرخیدن و بازی با اشیاء نورانی لذت ببرند. آنها ممکن است علاقه به بوییدن گلها و عطر افراد نشان دهند. آنها از گوش کردن به موسیقی یا تولید سر و صدا لذت ببرند و عاشق طعم های تند و شور و تلخ باشند.

کودکان حس طلب برای ارضای نیازهای حسی خود به کمک نیاز دارند تا به روشی امن و مطمئن و در راستای رشد فیزیکی و اجتماعی شان به آن دست یابند. آنها نباید از حواسی که مطالبه میکنند محروم شوند و نباید ارضای آن به تعویق بیفتد یا بعنوان جایزه استفاده شود. یک رژیم حسی، یکی از بهترین راه هایی است که میتواند با روشی درست و مناسب، دستیابی کودک به حواس مورد نیازش را تسهیل کند.

یک برنامه متشکل از فعالیت های خاص که توسط یک کاردرمانگر طراحی شده تا کودک را به حس های مورد نیازش برساند، به آنها اجازه می دهد تا مهارتهای تعدیل سازی خود را ارتقا بخشند و به خودتنظیمی برسند تا بتوانند فعالیتهای روزمره خود را در خانه و مدرسه انجام دهند.

با تشکر از: شیوا عابدینی کارشناس کاردرمانی