میکروسفالی – چرا بعضی کودکان دور سر کوچکی دارند؟

میکروسفالی (Microcephaly) یک بیماری عصبی نادر است که در آن سر نوزاد به طور قابل توجهی کوچک‌تر از سر سایر نوزادان در همان سن و جنس است. این بیماری گاهی اوقات در هنگام تولد تشخیص داده می شود. میکروسفالی معمولا نتیجه رشد غیرطبیعی مغز در دوران جنینی است. هرچند ممکن است بر اثر عدم رشد بافت مغز پس از تولد نیز باشد.

این حالت می‌تواند ناشی از عوامل مختلف ژنتیکی و محیطی باشد. کودکان مبتلا به میکروسفالی اغلب اختلالات و بیماری‌های مربوط به رشد دارند. به طور کلی درمانی برای کوچکی دور سر وجود ندارد، اما مداخله اولیه همراه با درمان‌های حمایتی ممکن است به بهبود رشد کودک مبتلا و بهبود کیفیت زندگی او کمک کند.

علائم کوچکی دور سر

نشانه اصلی میکروسفالی عبارت است از:

(کوچک بودن سایز سر نوزاد نسبت به سایز سر طبعی در همسن ها و همجنس های خود)

منظور از اندازه سر، در واقع سایز دور سر اوست. در این ناهنجاری سایز دور سر کودکان مبتلا نسبت به کودکان سالمی که در همان سن قرار دارند کوچک‌تر است.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کنید؟

پس از به دنیا آمدن نوزاد، پزشک معمولا در صورت وجود علایم میکروسفالی آن را تشخیص خواهد داد. اما اگر فکر می‌کنید که سر نوزاد شما کوچک‌تر از حالت معمول است یا به طور موثر و طبیعی رشد نمی‌کند با پزشک صحبت کنید.

علل کوچکی دور سر چیست؟

معمولا نتیجه رشد غیرطبیعی بافت مغز طی دوران جنینی است و همانطور که در مقدمه نیز ذکر شد ممکن است پس از تولد مغز آنطور که باید رشد نکند و در نتیجه دور سر کوچک بماند. این بیماری ممکن است ژنتیکی باشد. علل دیگری که می‌تواند باعث شکل گرفتن چنین ناهنجاری در نوزادان شود عبارتند از:

• کرانیو-سینوستوزیس (Craniosynostosis): استخوان جمجمه از چندین قطعه استخوان تشکیل شده است که توسط مفاصلی به هم متصل می‌شوند. در حالت طبیعی مدتی پس از تولد هنوز فاصله ما بین استخوان‌ها باز است تا بافت مغز به رشد و تکامل خود ادامه دهد. در این وضعیت این فواصل بسته می‌شود و بافت مغز به رشد ادامه نمی‌دهد. در نتیجه سایز دور سر کوچک باقی می‌ماند و رشد آنچنانی ندارد. اگر هیچ مشکلی متوجه بافت مغز نباشد با انجام عمل جراحی می‌توان این فواصل را باز کرد تا مغز به رشد طبیعی خود ادامه دهد.
• ناهنجاری های کروموزومی: سندرم داون و سایر شرایط ممکن است باعث ایجاد میکروسفالی شوند.
• کاهش اکسیژن دریافتی به مغز در دوران جنینی (anoxia): برخی از عوارض حاملگی یا زایمان می توانند باعث کاهش انتقال اکسیژن به مغز جنین شوند.
• عفونت منتقل شده به جنین طی دوران حاملگی: عفونت ناشی از برخی ویروس‌ها مانند توکسوپلاسموز، ویروس سیتومگالو، سرخک آلمانی (سرخجه)، آبله مرغان و ویروس زیکا باشد.
• قرار گرفتن در معرض مواد مخدر، الکل یا برخی مواد شیمیایی سمی در رحم: هر کدام از این ها، کودک شما را در معرض خطر ناهنجاری های مغزی قرار می دهد.
• سوء تغذیه: عدم جذب مواد غذایی در دوران جنینی روی رشد کلی جنین تاثیر می گذارد.
• فنیل کتونوری کنترل نشده: یک نقص مادرزادی است که باعث مختل شدن تجزیه اسید آمینه فنیل آلانین می‌شود.

عوارض ناشی از میکروسفالی

برخی از کودکان مبتلا حتی اگر سر و صورتشان هم متناسب با سن و جنسشان کوچک باشد اما از هوش عادی برخوردار هستند. بسته به علت و میزان شدت میکروسفالی، عوارض ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تأخیر در رشد
• مشکلات مربوط به هماهنگی و تعادل
• کوتاهی قد
• صورت غیرطبیعی
• بیش فعالی
• معلولیت‌های ذهنی
• تشنج

جلوگیری از کوچی دور سر

یادگیری شیوه های مراقبتی در دوران بارداری و توجه به برخی موارد ممکن است خطر ابتلا به این عارضه را کاهش دهد یا از بین ببرد. اگر علت ایجاد میکروسفالی ژنتیکی باشد، ممکن است بخواهید با یک مشاور ژنتیک درباره احتمال بدنیا آوردن فرزندی با این عارضه صحبت کنید.

تشخیص

برای تشخیص این ناهنجاری پزشک ابتدا یک معاینه فیزیکی کامل روی کودک انجام می دهد. از نحوه تولد و سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری را نیز از والدین خواهد پرسید. او دور سر کودک شما را اندازه‌گیری می‌کند. اندازه دور سر با یک نمودار رشد مقایسه می شود. برای چند جلسه بصورت منظم سایز سر اندازه گیری می شود. و اگر سایز دور سر متناسب با چارت‌های استاندارد نبود میکروسفالی را تشخیص داده می شود.

معمولا سایز سر والدین یا اعضای خانواده نیز اندازه گیری می شود تا نقش سابقه خانوادگی نیز مشخص شود. در برخی موارد پزشک ممکن است درخواست ام‌آر‌آی یا سی‌تی‌اسکن کند.

درمان میکروسفالی

به غیر از جراحی برای مشکل کرانیوسینوتوزیس (بسته شدن زودهنگام سوچورها یا فواصل بین استخوان های جمجمه)، درمان بر شیوه‌های مدیریت بیماری فرزند شما تمرکز دارد. برنامه‌های مداخله‌ای در دوران کودکی که شامل گفتاردرمانی، فیزیوتراپی و تمرین‌های فیزیکی است، ممکن است به تقویت توانایی فرزند شما کمک کنند.

همچنین پزشک ممکن است داروهایی را برای عوارض خاص میکروسفالی مانند تشنج و یا بیش فعالی تجویز کند.