پلی سیتمی یا افزایش گلبول های قرمز

آیا واقعا چیزی به اسم افزایش گلبول های قرمز وجود دارد؟

معمولا وقتی صحبت از گلبول قرمز می‌شود بسیاری افراد، به فکر کم خونی و کاهش تعداد گلبول های قرمز خون می‌افتند. در برخی مواقع ممکن است تولید این سلول‌های خونی، افزایش پیدا کند و این افزایش تعداد باعث بروز مشکل در بدن می‌شود. این شرایط با نام پلی سیتمی (polycythemia) یا اریتروسیتوز (erythrocytois) شناخته می‌شود. از لحاظ فنی برخی تفاوت‌های کوچک بین این دو اصطلاح وجود دارد، اما غالبا به جای هم به‌کار میروند.

چرا افزایش گلبول های قرمز مشکل ساز می‌شود؟

برخی ها به اشتباه تصور می‌کنند که هرچه تعداد گلبول‌های قرمز خون بیشتر شود، این یعنی خون‌سازی در بدن بهتر انجام می‌شود. اما در واقع این تصور کاملا اشتباه است. پلی سیتمی می‌تواند مشکلات مهمی در خون و بدن ایجاد کند. پلی سیتمی باعث غلیظ شدن خون می‌شود. در واقع هرچه تعداد سلول‌های خونی بیشتر شود، غلظت خون نیز بلاتر می‌رود. نتیجه غلیظ شدن خون می‌تواند خطر مشکلات زیر را افزایش دهد:

• سکته مغزی
• حملات قلبی
• لخته شدن خون
• آمبولی ریوی

علائم پلی سیتمی یا افزایش گلبول های قرمز

علایم این بیماری مبهم است. و فرد مبتلا معمولا نشانه‌های خاصی ندارد. بعد از انجام تست‌های آزمایشگاهی، به وجود غلظت خون پی برده می‌شود. اما برخی از علایم احتمالی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• ضعف یا سرگیجه
• خستگی یا بی حالی
• سردرد
• خارش، گاهی اوقات بعد از دوش یا حمام
• درد مفاصل، معمولا درد در انگشت بزرگ پا
• درد شکم
• قرمزی صورت

تشخیص بیماری افزایش گلبول های قرمز

پلی سیتمی با شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) مشخص می‌شود. در نتیجه تست شمارش کامل گلبول‌های خون، اگر شخص مبتلا به غلظت خون باشد، شمار گلبول‌های قرمز (RBC)، هموگلوبین یا هماتوکریت بالا خواهد بود. ممکن است تست شمارش برای جلوگیری از بروز اشتباهات آزمایشگاهی تکرار شود.  مهم است که مقادیر طبیعی سلول‌های خونی طبق سن و جنس (بعد از بلوغ) متفاوت باشد و بر تعریف پلی سیتمی تأثیر بگذارد.

برای تشخیص علت این بیماری تعداد دیگری از تست‌ها ممکن است درخواست شود. برخی از این تست‌ها عبارتند از:

• اندازه‌گیری میزان اکسیژن با پالس اوکسی متر (pulse ox)
• ارزیابی قلب به کمک اکوکاردیوگرام و ECG
• ارزیابی ریه‌ها با اشعه ایکس
• اندازه‌گیری و ارزیابی سطح اریتروپویتین (یک هورمون ترشح شده توسط کلیه که باعث و افزایش سلول های قرمز می‌شود)
• آسپیراسیون مغز استخوان و بیوپسی ممکن است انجام شود.

به احتمال زیاد با چنین تست‌هایی آشنایی ندارید. و تجربه ارزیابی شدن توسط آن‌ها را نداشته‌اید. بنابراین باید بدانید که انجام این تست‌ها تنها جهت تشخیص بهتر و مطمئن تر علت اصلی بیماری است. شاید نیازی هم به انجام همه این تست‌ها نباشد. در صورت درخواست این آزمایش‌ها و اقدامات، از پزشک خود بپرسید که هر کدام دقیقا برای چه منظوری درخواست داده شده‌اند؟

علل پلی سیتمی

پلی سیتمی ویرا (Polycythemia vera): یک بیماری نادر مغز استخوان است. معمولا با افزایش گلبول‌های سفید خون و تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوز) همراه است. این بیماری نادر می‌تواند به سبب ایجاد جهش ژنتیکی به نام JAK2 بروز کند.

سابقه خانوادگی: به ارث بردن صفاتی که باعث تولید و افزایش گلبول های قرمز خون می‌شود.

بیماری ها و شرایطی که سبب کاهش میزان و سطح اکسیژن در خون می‌شود (هیپوکسی) مانند:

• بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
• بیماری قلبی
• آپنه خواب
• افزایش فشار خون ریوی (Pulmonary Hypertension)

تومورهایی که اریتروپویتین را ترشح می‌کنند مانند:

• سرطان کبد (liver cancer)
• کارسینوم سلول کلیه (kidney)
• تومورهای غده فوق کلیه (adrenal gland)
• گاهی وجود اوقات کیست‌ها در کلیه‌ها (cysts in the kidneys)

نوزادان نیز ممکن است مبتلا به پلی سیتمی باشند که می‌تواند ناشی از:

• شرایط مرتبط با سطوح اکسیژن کم در رحم مادر
• یک از دوقل باشد: در این شرایط، یک از دوقلوها خون بیشتری از طریق جفت دریافت می‌کند.

درمان پلی سیتمی یا افزایش گلبول های قرمز

• نظارت: اگر بیماری شما بدون علامت باشد، پزشک ممکن است فقط شما را ویزیت کند و شما را تحت نظر داشته باشد.
• درمان بیماری زمینه‌ای که باعث پلی سیتمی می‌شود
• فلبوتومی (Phlebotomy): حذف خون از طریق ورید بر اساس یک برنامه منظم به منظور پیشگیری از بروز عوارض. در این حالت خون با کمک سرم و مایعات جایگزین میشود تا رقیق شده و به حالت طبیعی بازگردد.
• هیدروکسی اوره (Hydroxyurea): هیدروکسی اوره یک داروی خوراکی است. اگر فلبوتومی برای بیمار قابل تحمل نباشد، می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. هیدروکسی اوره باعث باعث کاهش گلبول‌های خون را کاهش می دهد: گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها.
• اینترفرون-آلفا (Interferon-alpha): اینترفرون – آلفا می‌تواند با تحریک سیستم ایمنی بدن، برای مبارزه با تولید بیش از حد گلبول‌های قرمز استفاده کند.
• آسپرین: ممکن است از آسپرین برای کاهش خطر لخته شدن استفاده شود. آسپرین باعث جلوگیری از لخته شدن پلاکت ها می‌شود.
• روکسولیتینیب (Ruxolitinib): روکسولیتینیب می‌تواند در بیماران مبتلا به جهش JAK2 استفاده شود. و یا در بیمارانی که به هیدروکسی اوره واکنش نشان نمی دهند.