چالش رفتاری

چالش رفتاری چیست ؟

رفتار به چگونگی عملکرد و هدایت فردی کودک ، واکنشها و کارایی او در پاسخ به عوامل محیطی و موقعیتهای روز مره اطلاق می شود . چالش رفتاری ، واژه ایی است که برای توصیف رفتاری استفاده می شود که میتواند در زندگی روزمره کودک اختلال ایجاد کند .

چرا چالش های رفتاری مهم هستند ؟

سلامت و کیفیت زندگی : رفتارهای چالشی ممکن است بر سلامت و کیفیت زندگی پدر و مادر / مراقب کودک تاثیرات جدی بگذارد .

کاهش خطر : بعضی از خطرات مرتبط با رفتارهای چالشی شامل رفتارهای خود زنی مثل خوردن و استنشاق اجسام خارجی ، کوبیدن سر میتواند سبب آسیبهای جدی شود .

آسیب های غیر منتظره در کودکانی با رفتارهای خشونت آمیز نه تنها برای آنها بلکه برای کودکان اطرافشان و هم چنین بزرگترها ، شایع می باشد .

نقایص تغذیه ایی : رفتارهای مقابله جویانه و مخالفت آمیز ممکن است منجر به اختلالات تغذیه ایی ، کاهش و یا اضافه وزن شود .

انزوای اجتماعی : رفتارهای چالشی میتواند سبب انزوای اجتماعی کودک و والدین شود .

انتقال و گذار مدرسه : انزوای اجتماعی احتمالا بر حس خوب بودن و گذار و انتقال از پیش دبستانی به دبستان تاثیر خواهد گذاشت .

مشکلات سلامت روانی : تحقیق نشان میدهد نداشتن مهارت اجتماعی میتواند سبب تنهایی و افسردگی از سنین کودکی شود .

بلوغ : چگونگی رفتار کودک در مقابل بلوغ که نوعی بازخورد مستقیم است را نشان میدهد.

پایه های سازنده لازم برای پیشرفت رفتار چیست ؟

خود تنظیمی: توانایی ایجاد ، حفظ و تغییر احساس ، رفتار ، توجه و سطح فعالیت مناسب برای هر نوع وظیفه یا موقعیت که از لحاظ اجتماعی قابل قبول باشد.
پردازش حسی : پردازش درست محرک حسی در محیط و در بدن خودش که مستقیما بر واکنشهای رفتاری اثر می گذارد.
زبان درکی: درک زبان
زبان بیانی: سخن گفتن و ساخت کلامی که از سوی دیگران قابل درک باشد
کارکرد اجرایی : مهارتهای فکری و استدلال آوری رده بالاتر
تعدیل / رشد احساسی : توانایی درک و تلفیق احساساتی را شامل می شود تا تفکر آسانتر شود و بتواند احساسات را درک کند و آنها را تعدیل کند .
مهارتهای اجتماعی با توانایی فرد برای تعامل دو طرفه با دیگران ( به صورت کلامی یا غیر کلامی ) برای مصالحه با آنها و توانایی تشخیص و تبعیت از هنجارهای اجتماعی توصیف میشود .
برنامه ریزی و ترتیب دهی : انجام وظایف چند مرحله ایی برای کسب نتیجه ی بدیهی و روشن

چطور میتوانم بگویم کودکم مشکلاتی در ارتباط با جنبه های رفتاری دارد ؟

اگر کودک مشکلات رفتاری داشته باشد ممکن است :

در برابر درخواستهای پدر و مادر یا بزرگترها مخالفت کند.
به سرعت مایوس و دلسرد شود.
کج خلقی و یا قهر او بیشتر از حد معمول طول بکشد.
کج خلقی های بیشتر و یا دوره های رفتاری طولانی از حد متعارف از خود نشان میدهد.
برای نظم دادن کارها مشکل دارد ( برای مثال تهاجمی است و یا توجهی ندارد )
استراتژی های رفتاری مرسوم تاثیری برای او بی تاثیر است .

چه مشکلات دیگری می تواند رخ دهد وقتی کودک مشکلات رفتاری دارد ؟

وقتی شما مشکلات رفتاری می بینید ممکن است مشکلات دیگری در ارتباط با جنبه های زیر ببینید:

خود تنظیمی: فعالیت فیزیکی ، فکری یا احساسی
زبان درکی: درک زبان
زبان بیانی ( استفاده از زبان ) : توانایی استفاده از زبان ، برای بیان خواسته ها ، ایده ها و افکار به دیگران
کارکرد اجرایی : مهارتهای فکری و استدلال آوری رده بالاتر
کنترل احساسی : توانایی درک و تلفیق احساساتی را شامل میشود تا تفکر آسانتر شود و بتواند احساسات را درک و تعدیل کند .
برنامه ریزی و ترتیب دهی وظایف یا فعالیتها ( مثل رونویسی مدلهای داپلو ، طراحی کردن تصاویر ) .

برای بهبود مشکلات رفتاری چه کاری می توان انجام داد؟

مهارتهای اجتماعی : آموزش مهارتهای اجتماعی با تاکید بر شناخت احساسات ، مهارتهای بازی ، حل مسئله و خود تعدیلی
معادل های کاری : مهارتهای معادل های کاری به کودک آموزش داده میشود ( مثلا اگر پرخاشگری فیزیکی به این معناست که مرا تنها بگذار ، به کودک مهارت معادلی آموزش داده شود که نشان دهد مرا تنها بگذار )
تفکیک اولیه رفتارهای چالشی پدیدار شده
محیط پیش دبستانی یا دبستان : باید محیطی مثبت همراه با روابط دوستانه با کارمندان و مراقبین وجود داشته باشد .
انتظارات سازگار و واقع گرایانه : اطمینان حاصل کنید همه افراد در این مجموعه انتظارات مشابهی از کودک داشته باشند .
موفقیت : اطمینان حاصل کنید همه کودکان با فرصتهای لازم و برنامه ریزی شده ایی برای موفقیت روبرو شده اند .
ارتباط چشمی : به اندازه کافی به کودک نزدیک شوید تا اطمینان حاصل کنید میتواند صدای شما را بشنود و صورت شما را ببیند ، در واقع هم سطح کودک شوید .
شناخت محرکها : مدیریت رفتاری با شناخت محرکهای رایج یا انگیزشی آغاز می شود یعنی چه چیزی برایم مناسب است ؟ این عوامل انگیزشی ممکن است پاداش ، گذراندن وقت با والدین ، زمان استفاده از فن آوری اطلاعاتی و دسترسی به بازی ها یا اسباب بازیهای خاص می باشد . لازم این جایزه ها بلافاصله داده شود ( وقتی آنها انتخاب میشوند ) و یا حداقل قابل سنجش باشد در نتیجه کودک متوجه میشود چه زمانی آنها را به دست می آورد . در صورت بدرفتاری میتواند پاداشها را بگیرید و یا به کودک فرصت بدهید تا با رفتار خوب دوباره آنها را به دست آورد . هرجا امکان دارد ، از ابزار تصویری استفاده کنید و با افزودن شمارشگرهایی مثل درجه بندی شیشه از اینکار را حمایت کنید .
زبان واحد : وقتی درخواستی دارید از زبان واحدی استفاده کنید و اگر لازم است کاری که میخواهید آنها انجام دهند را نشان دهید .
تن صدا : تن و میزان صدا هنگام درخواست بسیار مهم است مثلا محکم اما دوستانه اگر درخواست غیر قابل مذاکره و بحث باشد. حتی وقتی که کودک دستور را درک نکند ، ولی تن صدا را تشخیص میدهد .
مرزها : لازم است کودک و والدین مرزهای مربوط به رفتارهای غیرقابل قبول را درک کنند تا اطمینان حاصل کنند با استراتژیهای ارائه شده تطابق دارد .

چه فعالیت هایی میتواند به بهبود رفتار کمک کند ؟

زمان استراحت کوتاه : هدف آن ایجاد وقفه برای رفتارهای ناخوشایند است تا فرصتی به کودک داده شود که خودش کاری را تعیین کند قبل از اینکه کار ادامه یابد . زمان استراحت کوتاه بین والدین به بهترین شکل کار خواهد کرد .
انتخاب ها : اگر کودک چیزی را میخواهد که به عنوان پیشنهادی محسوب نمی شود مهم است والدین مرزهای آنرا مشخص کنند . گاهی به معنای ” نه ” گفتن است و به آن اصرار دارد و بهتر گفته شود : این یک انتخاب نیست بلکه انتخاب بین … یا … است . شما چه انتخابی دارید ؟
کم کردم صحبت بی وقفه : از شمارشگرهایی برای صحبت کردن استفاده کنید . در طول دوره مختصری ، وقتی کودک مشغول فعالیت خاصی میشود چند شمارشگر تصویری تهیه کنید ( مثلا ۵ بلوک ) . هر بار که کودک میخواهد با پدر و مادرش صحبت کند کودک باید روی شمارشگر فشار دهد اما والدین بپرسند ، آیا میخواهی از شمارشگر استفاده کنی ؟ والدین پاسخ نمی دهند مگر اینکه سئوالی پرسیده شود و شمارشگر برداشته شود . بزرگترها به عبارات پاسخ نمی دهند. در عوض آنها این عبارات را نادیده می گیرند و یا می گویند : از اینکه به من گفتید متشکرم ….. اوه آیا شما سئوالی از من پرسیدید ؟ چه سئوالی از من پرسیدید ؟ با گذشت مدت زمانی ، بازگویی عبارات میتواند کمک کننده باشد ( مثلا من یک ساندویج دیگر میخواهم لطفا ) علاوه بر اینکه صحبت اضافی کم شود .
نقش بازی کردن : از طریق مدلسازی و نقش بازی ها ، موقعیتهای اجتماعی سازمان یافته ایی ، آموزش داده شود
استفاده از مدلهای نقشی : گروه های کوچک بازی مشارکتی با مدلهای نقشی خوب درست کنید تا فرصتهایی برای تمرین مهارتهای اجتماعی فراهم شود .

چرا باید به دنبال درمان باشم اگر متوجه مشکلات رفتاری در کودکم شوم ؟

مداخلات درمانی مهم برای کمک به کودکی با مشکلات رفتاری از جهات زیر مورد توجه است :

تعیین دلیل اصلی چالشهای رفتاری
توسعه یک استراتژی مشترک برای رفتارهای چالشی با شمول تمام افراد
آموزش همه افراد مشمول برای پاسخ دهی به رفتارهای چالشی به صورتی که به کودک یا رفتارش قدرتی بیش از آن موقعیت داده نشود و وقوع مجدد رفتار مشابه به حداقل برسد.
جابه جایی مدرسه ممکن است مشکل باشد اگر آنها تمایلی نسبت به تبعیت از دستورات در مجموعه آموزشی نداشته باشند ( برای مثال دستورات کلاسی ، تعهدات انجام تکالیف آموزشی )
انزوای اجتماعی نه تنها بر کودک بلکه بر والدین اثر خواهد گذاشت و قادر به ریسک کردن برای انجام کاری را نیستند یا نمی توانند کودک را با مراقب تنها بگذارند .
انجام برنامه های متداول و وظایف نا آشنا به درستی ممکن است مورد چالش قرار بگیرد .

اگر درمان نشده رها شود چه مشکلات دیگری ممکن است ایجاد شود ؟

وقتی کودکان مشکلات رفتاری دارند ممکن است مشکلات دیگری در رابطه با جنبه های زیر هم داشته باشند :

عدم پذیرش ضعیف و انزوای اجتماعی
پیروی کردن از دستورات دیگران با حالت قلدرانه مثلا در مدرسه یا در گروه پیش آهنگی
نتایج آموزشی ضعیف در نتیجه کودک در وضعیت منفی قرار میگیرد و تمایلی به یادگیری ندارد
نه تنها کودک مضطرب میشود بلکه رفتارهایش خارج از کنترل است وقتی آنها را بشناسد هم با معلم یا پدر و مادر اینگونه رفتار میکند .
کمتر لذت بردن از فعالیتهای روزمره ایی مثل حضور در کلاسهای شنا علاوه بر رفتن به سینما / باغ وحش و دیدن دوستان و فامیل
اگر بیشتر از این رها شود ، شکستن این چرخه سخت تر خواهد شد و بیشتر تقویت میشود و در نتیجه کودک میتواند کنترل موقعیتهای چالشی را در دست بگیرد .

چه نوع درمانی برای رفتارهای چالشی پیشنهاد میشود ؟

اگر کودک مشکلاتی در رابطه با رفتارهای چالشی دارد مشاوره با مشور خانواده، رفتاردرمانگر و کار درمانگر توصیه میشود . آگاهی از این جنبه مهم است به هرحال در بسیاری از موارد ( و نه همه موارد ) مشکلات و علایم بیماری های کودکان ممکن است همپوشانی داشته باشد که توسط روانشناسی و گفتار درمانی مورد بررسی قرار میگیرد.

با تشکر از: تورج عنبرا – کارشناس کاردرمانی