ترومبوسیتوزیس یا افزایش پلاکت خون به چه معنا است؟

پلاکت‌ها اجزایی از خون هستند که توسط مغز استخوان تولید می‌شوند. پلاکت‌ها نقش بسیار مهمی در تشکیل لخته خونی ایفا می‌کنند، تشکیل لخته یکی از مکانیزم‌های بدن برای جلوگیری از خونریزی زیاد است. ترومبوسیتوزیس یا (thrombocytosis) یا (throm-boe-sie-TOE-sis) یک اختلال است، که در آن بدن به تولید بیش از حد پلاکت می‌پردازد. در این مقاله به برسی کامل این اختلال ترومبوسیتوز خواهیم پرداخت.

بطور کلی ترمبوسیتوزیس دو حالت دارد:

1. ترمبوسیتوز واکنشی یا ثانویه (reactive thrombocytosis)
2. ترمبوسیتوز اولیه یا ضروری (primary thrombocythemia)

ترمبوسیتوزیس واکنشی یا ثانویه (reactive thrombocytosis)

ترمبوسیتوز ‌واکنشی، زمانی ایجاد می‌شود که یک بیماری یا اختلال در بدن وجود داشته باشد. به عبارت دیگر در برخی شرایط بدن برای مقابله با اختلالات شروع به تولید بیش از حد پلاکت می‌کند. مثلا زمانی که بدن دچار عفونت می‌شود، ترمبوسیتوزیس ثانویه یا واکنشی رخ می‌دهد.

ترمبوسیتوزیس اولیه یا ضروری ( primary thrombocythemia)

برعکس نوع ثانویه، در این حالت مشکل یا اختلالی در بدن وجود ندارد. بدن بدون وجود اختلال خاصی شروع به تولید بیش از اندازه پلاکت می‌کند. افزایش پلاکت بدن در این حالت به خاطر وجود اختلال و بیماری مربوط به خود خون و مغز استخوان است.

علایم و نشانه‌های بیماری

افراد دچار این اختلال، علایم و نشانه‌های ظاهری قابل توجهی ندارند. فقط در خصوص ترمبوسیتوز ثانویه، از آنجا که در پی اختلالات دیگر در بدن ظاهر می‌شود، ممکن است علایم قابل توجه‌تری داشته باشد. اشخاص مبتلا به ترومبوسیتوز اولیه ممکن است علایمی مربوط به تشکیل لخته و خونریزی داشته باشند علایمی مانند:

• سردرد
• سرگیجه و احساس سبکی در سر
• درد قفسه سینه
• احساس خستگی شدید
• سستی، بی حسی و مور مور شدن دست و پا

دلیل ایجاد بیماری

مغز استخوان (بافت اسفنجی استخوان شما) شامل سلول‌های بنیادی است. سلول‌های بنیادی بعدها تبدیل به سلول‌های خونی (گلبول قرمز، گلبول سفید، پلاکت و …) می‌شوند. پلاکت ها در زمان خونریزی کنار هم جمع می‌شوند و مانع خونریزی بیش از حد می‌شوند. در واقع هر جا خونریزی اتفاق بیافتد، این سلول‌ها به سرعت به همان نقطه می‌روند. و در تشکیل لخته خونی مشارکت می‌کنند. مثلا زمانی که دست خود را می‌برید. گاهی اوقات بدن در واکنش به برخی اختلالات و شرایط به واسطه سلول‌های بنیادی، بیش از حد نیاز بدن پلاکت تولید می‌کند.

علل ایجاد ترومبوسیتوزیس واکنشی یا ثانویه

این نوع ترومبوسیتوز ، شایع‌تر از نوع اولیه است. زمانی که اختلالات زیر رخ می‌دهد شاهد ترومبوسیتوزی ثانویه خواهیم بود:

• خونریزی حاد با کاهش شدید حجم خون
• سرطان
• عفونت ها
• کاهش یا فقدان آهن بدن
• برداشتن طحال یا اسپلینکتومی
• آنمی همولیتیک: نوعی از آنمی و کم خونی شدید که در آن سلول‌های خونی بیشتر و زودتر از آنچه که تولید می‌شوند نابود می‌شوند. (مرگ گلبول قرمز بیشتر از میزان تولید آن است.)
• اختلالات التهابی: مانند آرتریت روماتوئید، سارکویدوز (sarcoidosis) یا بیماری روده التهابی (inflammatory bowel disease)
• عمل جراحی و از دست رفتن خون طی آن

علل ایجاد ترومبوسیتوزیس اولیه یا ضروری

علل ایجاد این بیماری به درستی مشخص نیست. اما به نظر می‌رسد با جهش در بسیاری از ژن‌ها در ارتباط باشد.  مغز استخوان پلاکت‌هایی تولید می‌کند، که فرم و شکل آن‌ها اغلب غیر طبییعی است. در این حالت ایجاد لخته خون در رگ‌ها بیش از پیش می‌شود.

چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟

از آنجایی که ترومبوسیتوز علایم مشخص و منحصر به فردی ندارد، ممکن است برای تشخیص نیاز به تست خون باشد. تا زمانی که شمارش کامل سلول‌های خون در دست نباشد، به‌طور قطع نمی‌توان این بیماری را تشخیص داد.

چنانچه تعداد پلاکت های خون در آزمایش بیشتر از حد معمولی و نرمال باشد، تشخیص پزشک ترمبوسیتوزیس خواهد بود. در اولین فرصت برای معاینه به نزد پزشک بروید تا او درخواست آزمایش خود بنویسد.

تشخیص بیماری

از آنجایی که، تعدادی از شرایط می‌تواند موجب افزایش موقت در شمارش پلاکت شما شود، پزشک شما احتمالا تست خون را تکرار خواهد کرد. تا ببینید که تعداد پلاکت شما در طول زمان همچنان بالا مانده یا نه.

پزشک شما همچنین می‌توانید آزمایش‌هایی را برای بررسی بیشتر تجویز کند:

• بررسی سطح غیرطبیعی آهن در خون شما
• بررسی نشانگرهای التهاب
• سرطان تشخیص داده نشده
• جهش‌های ژنی وابسته

همچنین ممکن است نیاز باشد به وسیله یک روش کم تهاجم مانند استفاده از یک سوزن، از مغز استخوان شما نمونه برداری شود.

درمان

درمان ترومبوسیتوز واکنش پذیر

درمان این بیماری بستگی به علت اصلی بروز آن دارد. برای مثال:

• اگر در یک عمل جراحی یا یک آسیب، خونریزی چشمگیری داشته باشید، شمار پلاکت‌ها بالا می‌رود. که به‌صورت خودبه‌خودی ترمبوسیتوزیس در این حالت از بین می‌رود.
• اگر عفونت مزمن یا بیماری التهابی داشته باشید، تعداد پلاکت‌ها تا زمانی که وضعیت به حالت نرمال بازنگردد احتمالا بالا باقی می‌ماند. در بیشتر موارد، پس از اینکه علت حل شد، تعداد پلاکت شما به حالت عادی باز می‌گردد.
• اگر طحال خود را از دست داده‌اید (اسپلنکتومی)، ممکن است ترومبوسیتوز دائمی داشته باشید، اما بعید است که به درمان نیاز داشته باشید.

درمان ترومبوسیتوزیس ضروری یا اولیه

افرادی که دارای این وضعیت هستند و علائم و نشانه‌هایی نیز ندارند، تا زمانی که شرایط پایدار باشد، به درمان نیاز ندارند. پزشک شما ممکن است توصیه کند که روزانه، آسپیرین با دوز کم مصرف کنید. مصرف آسپیرین احتمال ایجاد لخته خون توسط پلاکت‌های را کاهش می‌دهد. فقط به این نکته توجه کنید که بدون مشورت با پزشک اقدام به مصرف آسپرین نکنید.

شما ممکن است نیازمند مصرف دارو یا روش هایی برای کاهش تعداد پلاکت خود باشید اگر:

• سابقه لخته شدن خون و خونریزی داشته باشید
• ریسک فاکتورهای بیماری قلبی متوجه شما باشد
• بیش از ۶۰ سال سن داشته باشید
• شمارش پلاکت شما بیش از ۱ میلیون عدد باشد

پزشک شما ممکن است داروهای کاهش پلاکت خون را به شکل هیدروکسی اوره (Droxia، Hydrea) یا اینترفرون آلفا (اینتررون A) تجویز کند.

پلاکت‌ها را می‌توان به کمک روشی مشابه دیالیز از خون حذف کرد. یک سوزن متصل به لوله در رگ قرار داده می‌شود. از طریق سوزن و لوله، خون شما وارد دستگاهی می‌شود که پلاکت را فیلتر می‌کند. خون فیلتر شده که تعداد کمتری پلاکت دارد، دوباره از مسیر وریدی به بدن تزریق می‌شود. این روش فقط در موارد اضطراری استفاده میشود، مثلا اگر ترومبوسیتمی ضروری موجب سکته مغزی شده باشد.

ویزیت شدن توسط پزشک

به احتمال زیاد یک آزمایش خون معمولی، که تعداد پلاکت‌های خون را بالا نشان می‌دهد، اولین نشانه‌ از ترومبوسیتوز در شما باشد. پزشک علاوه بر:

•  اخذ تاریخچه پزشکی شما
•  آزمایشهای جسمی
•  و آزمایشهای انجام شده در گذشته

ممکن است درباره عواملی که ممکن است پلاکت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد نیز سوالاتی از شما بپرسد. برای مثال ممکن است درباره موارد زیر از شما سوال بپرسد:

• سابقه عمل جراحی اخیر
• انتقال خون
• یا عفونت

حتی ممکن است پس از برسی و معاینه توسط پزشک، او شما را به یک دکتر متخصص بیماری‌های خون (هماتولوژیست) ارجاع دهد. در اینجا برخی از اطلاعاتی که بهتر است قبل از ویزیت در دست داشته باشید را در ادامه توضیح خواهیم داد:

• علایم و نشانه‌ها در شما چگونه است؟ چه زمانی شروع می‌شوند؟ چقدر طول میکشند؟ مشخصات کلی آن‌ها چگونه است؟
• سابقه پزشکی شما، از جمله عفونت‌های اخیر، روش‌های جراحی، خونریزی و کم خونی را یادداشت کنید.
• تمام داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های دیگری که مصرف می‌کنید را بنویسید و حتی دوز مصرفی را نیز به یاد داشه باشید.

در روز ویزیت در صورت امکان، یک عضو خانواده یا دوست خود را همراه داشته باشید. تا در صورت فراموشی یا یادداشت نکردن علایم، به شما در یاد آوری کمک کند. هنگام ویزیت بهتر است درباره بیماری خود از پزشک سوالاتی بپرسید.

برای ترومبوسیتوز، سوالاتی که باید بپرسید عبارتند از:

• چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
• وضعیت من احتمالا موقت و حاد است یا مزمن؟
• چه درمانی را توصیه می‌کنید؟
• به چه مراقبت‌ها و پیشگیرهایی نیاز دارم؟
• آیا باید فعالیت خود را محدود کنم؟
• چگونه بیماری‌ها و شرایط دیگر را همزمان با ترومبوسیتوز مدیریت کنم؟
• آیا باید یک متخصص را ببینم؟
• آیا شما بروشور یا سایر مطالب چاپ شده‌ای دارید که بتواند به من کمک کند؟ چه وبسایت هایی را توصیه می‌کنید؟

سوالاتی که پزشک از شما می‌پرسد

پزشک شما احتمالا سوالاتی از شما خواهد پرسید. برخی از این سوال‌ها می‌تواند اینچنین باشند:

• آیا علائم و نشانه‌های شما در طول زمان بدتر شده است؟
• الکل می نوشید؟ آیا سیگار می‌کشید؟
• آیا تا به حال طحال خود را حذف کرده اید؟
• آیا سابقه خونریزی یا کمبود آهن دارید؟
• آیا سابقه خانوادگی پلاکت خون بالا دارید؟