زبان درکی ( درک کلمات و زبان )

زبان درکی ( درک کلمات و زبان ) چیست ؟

زبان درکی یا Receptive Language به معنای توانایی درک کلمات و زبان است . کسب اطلاعات و معانی کارهای روزمره ( مثلا اول باید صبحانه بخوریم و بعد لباس بپوشیم )، ادراک اطلاعات تصویری محیط ( مثلا وقتی مامان سوئیچ را برمی دارد یعنی میخواهیم سوار ماشین شویم ، چراغ سبز یعنی باید حرکت کنیم ) ، صداها و کلمات ( برای مثال صدای آژیر یعنی ماشین آتش نشانی در خیابان در حال حرکت است، توپ یعنی چیز گردی که با آن بازی می کنیم ) مفاهیمی مثل سایز ، شکل ، رنگ ، زمان ، گرامر ( مثل جمع منظم :/گربه ها، افعال گذشته/)و اطلاعات مکتوب ( مثل تابلوهایی در محیط لطفا بالا نروید ، داستانهای مکتوب )

کودکانی که مشکلاتی در درک زبان کلامی ( کلمات و سخن گفتن ) دارند ،ممکن است به کلمه های کلیدی توجه کنند و از اطلاعات تصویری محیط و یا از حالت ها و ژست ها آنها را درک کنند .

چرا زبان درکی مهم است ؟

زبان درکی برای برقراری ارتباط موفق ، مهم است . کودکانی که مشکلاتی در جنبه های ادراکی دارند ممکن است در پیروی کردن از دستورات در خانه یا مدرسه با مشکل مواجه شوند و به درستی به سئوالات پاسخ ندهند . در محیط مدرسه ، مشکلات ادراکی ممکن است سبب مشکلات شنیداری و تمرکز و توجه و مباحث رفتاری شود .

از آنجاییکه بیشتر فعالیتها به درک خوب زبان نیاز دارد ، استفاده از برنامه ی آموزشی یا شرکت در فعالیتها و وظایف درسی در طول دوره ی تحصیلی را برایش سخت خواهد کرد .

پایه های سازنده لازم برای پیشرفت زبان درکی چیست ؟

• توجه و تمرکز : تلاش مداوم ، انجام فعالیت بدون حواس پرتی و ادامه کار با تخصیص زمان کافی برای اتمام کار
• مهارت های پیش زبانی: راه های برقراری ارتباط بدون استفاده از کلمات و با استفاده از ژست ها ، تظاهرات چهره ، تقلید ، توجه مستمر و ارتباط چشمی
• مهارت های اجتماعی : با توانایی شرکت در تعامل دو طرفه با دیگران ( به صورت کلامی یا غیرکلامی) و برای مصالحه و توافق با دیگران و شناخت و پیروی از هنجارهای اجتماعی مشخص می شود.

چطور میتوانم بگویم کودکم مشکلاتی در ارتباط با زبان درکی دارد ؟

اگر کودک مشکلاتی در ارتباط با زبان درکی داشته باشد ممکن است :

• در توجه کردن و گوش دادن به زبان مشکل داشته باشد.
• به دوره های گروهی در کودکستان و مدرسه توجه نمی کند.
• از دستوراتی که همسالانش میتوانند اطاعت کنند ، پیروی نمی کند.
• به جای اینکه به سئوال پاسخ دهد آنرا تکرار می کند.
• در داستان گوش دادن مشکل دارد.
• به سئوالات جوابهای غیرعادی و غیرمعمولی میدهد .
• این مشکلات ممکن است با توجه به سن کودک متغیر باشد.

وقتی کودک مشکلاتی در ارتباط با زبان درکی دارد ، ممکن است مشکلات دیگری در این موارد داشته باشد :

• توجه و تمرکز : توجه و تمرکز : تلاش مداوم ، انجام فعالیت بدون حواس پرتی و ادامه کار با تخصیص زمان کافی
• رفتاری : عملکرد کودک در ارتباط با دیگران در محیط ( برای مثال کودک در کلاس آشفته است زیرا نمیتواند آنچه معلم می گوید را به خوبی درک کند )
• سوادآموزی : خواندن و نوشتن
• مهارت های اجتماعی : با توانایی شرکت در تعامل دو طرقه با دیگران ( به صورت کلامی یا غیرکلامی) و برای مصالحه و توافق با دیگران و شناخت و پیروی از هنجارهای اجتماعی مشخص میشود .
• پردازش حسی : دریافت ، تفسیر و پاسخ درست دادن به محرک حسی در ارتباط با محیط و در بدن خودش
• کارکرد اجرایی : مهارتهای فکری و استدلال آوری رده بالاتر
• زبان بیانی : استفاده از زبان از طریق گفتار ، علائم یا شکلهای ارتباطی دیگر برای بیان خواسته ها ، ایده ها و نیازها
• کارکرد اجرایی : مهارتهای فکری و استدلال آوری رده بالاتر
• برنامه ریزی و ترتیب دهی : انجام وظایف چند مرحله ایی برای کسب نتیجه بدیهی
• پردازش شنیداری : توانایی گوش دادن به صداها و جدا کردن کلمات مرتبط از صدای پس زمینه

برای بهتر شدن زبان درکی چه کاری می توان انجام داد ؟

• ارتباط چشمی : قبل از دستور دادن به کودک ، ارتباط چشمی با کودک برقرار کنید.
• دستورات کم : از دستوردادن بیش از حد به کودک هر بار خودداری کنید .
• ساده کردن زبان به صورتیکه در سطح کودک باشد و بتواند درک کند ( برای مثال کمی بالاتر از سطح زبان بیانی و با توجه به آنچه می گویند ، مطرح شود )
• دستورات کلامی به بخشهای کوچکتر تقسیم شود : به جای اینکه بگویید ” برو و جعبه نهار و کلاهت را بیاور و بیرون برو ” بگویید ” جعبه نهارت را بیاور ” . وقتی کودک از این دستور پیروی کرد بگویید حالا کلاهت را بیاور و بعد میتوانی بیرون بروی ” .
• تکرار کردن : دستورات را چند بار برای کودک تکرار کنید تا مطمئن شوید کاری که باید انجام دهند را متوجه شده اند ( برای مثال برو و کیفت را بیاور و روی صندلی بنشین . من از شما خواستم چه کاری انجام دهید ؟ ) .
• اول / آخر : استفاده از این مفهوم به کودک کمک میکند تا ترتیب انجام کار را متوجه شود ( برای مثال اول ژاکتت را بپوش و بعد کفشهایت را بپوش )
• نمایش دادن : از لحاظ فیزیکی کاری که میخواهید کودک انجام دهد را نشان دهید در نتیجه مفهوم کار را درک خواهد کرد.
• توضیح : کودک را تشویق کنید اگر قسمتهایی از دستور را فراموش کرد و یا در درک آنها مشکل دارد را مطرح کند . از او بخواهید اگر نیاز به تکرار یا توضیح دارد ، عنوان کند ( مثلا لطفا یکبار دیگر تکرار کنید )
• توصیف کردن : حین انجام فعالیتهای روزمره برای کودک توضیح دهد چه کاری انجام میدهد ( مثلا وقتی کودک در حال برداشتن اسباب بازی است ممکن است بگویید آنها را در جعبه بگذار یا وقتی در حال لباس پوشیدن و لباس آوردن است بگویید کفشهایت را در بیاور )
• ابزار کمک آموزشی بصری ( مثل تصاویر ، ژست ها ، زبان بدن و تظاهرات چهره ) میتواند به کودک برای به خاطر آوری دستورات کمک کند . اغلب برای کودک در پیروی کردن از دستورات بسیار کمک کننده است.
• تاکید روی کلمه ایی که قصد دارد کودک در موردش چیزهایی یاد بگیرد و تکرار آن در موقعیتهای مختلف در نتیجه کودک میتواند راه های مختلف استفاده از یک مفهوم را ببیند ( برای مثال مسواک زدن “ در مقابل شانه زدن تا مفهوم زدن را درک کند )
• بازی کردن : برای کودکان بزرگتر ، بازی بر مبنای منظمی را ترتیب دهید تا بازی با عروسکها را یاد بگیرد ، از دستور اطاعت کند و در مورد کاری که با عروسکها انجام میدهد صحبت کند .
• کم کردن صدای پس زمینه : صدای پس زمینه و اضافی را در خانه ( مثل تلویزیون ، رادیو و موزیک ) کم کنید وقتی کودک مشغول کاری است تا حواس پرتی اش کمتر شود.
• ارتباط چهره به چهره : هنگام صحبت کردن با کودک ارتباط رو در رویی داشته باشید .
• علائم تصویری میتواند برای کمک به درک بهتر و آسانتر کودک استفاده شود.
• کتابها : به کتابهایی که مورد علاقه کودک است نگاه کنید و در مورد تصاویر و داستان صحبت کنید . از کودک بخواهید آنچه اتفاق می افتد را پیش بینی کند و یا اتفاقاتی که در داستان افتاده است را توصیف کند .

چه فعالیت هایی میتواند به بهبود زبان درکی کمک کند ؟

• نامگذاری روی اشیا هنگام کار با آنها ، مثل زمان نگاه کردن کتاب ، داخل ماشین ، نگاه کردن به بیرون در حال بازی یا خرید
• فعالیتهای روزمره : وقتی به خرید و بازدید از جاهای مختلفی مثل پارک ، باغ وحش یا موزه میروید کودک را تشویق کنید تا در مورد آنچه انجام دادید و دیده اید صحبت کند و یا از آنچه اتفاق افتاده ، نقاشی بکشد یا آنچه اتفاق افتاده را نشان دهد.
• مدلسازی کلمات جدید : فعالیتهای بازی که کودک واقعا از آنها لذت میبرد و در طول بازی کلمات و عبارات جدید استفاده شود .
• توضیح مفاهیم جدید به طرق مختلف برای مثال برای نشان دادن مفهوم ” تر ” از آب برای خیس کردن چیزهایی استفاده کند و سپس در مورد خشک و تر بودن صحبت کند ، به تصاویر چیزهایی که خیس شده اند اشاره کند وقتی باران می آید و یا وقتی کودک در حمام است برای توصیف مفهوم ” تری ” استفاده کند و جملاتی در مورد خشک / تر بسازد
• بازی سیمون می گوید: در این بازی جایتان را با کودک برای اطاعت از دستورات و یا دستور دادن ، به نوبت عوض کنید .به تدریج میزان فرمان هایی که در بازی داده میشود را بیشتر کنید . سیمون میگوید ” انگشت پایت را لمس کن ؛ سیمون می گوید اول انگشت پایت را لمس کن و بعد دست بزن ، سیمون می گوید قبل از اینکه هورا بکشی تا ۱۰ بشمار علاوه بر این حین بازی قسمتهای مختلف بدن ( مثلا دستت را روی سرت بگذار ، یا گوش ات را بکش ) تقویت میشود و فعلهای ساده ( مثل پریدن ، تکان دادن ) را بهتر یاد میگیرد .
• دوهای با مانع : موانعی در خانه یا حیاط بگذارید . به نوبت با کودک بازی کنید و دستوراتی به او بدهید . به تدریج میزان دستورها را زیاد کنید ( مثلا به طرف گود ماسه بدود ، اول به طرف گود ماسه بدود و بعد به صورت نیم خیز به طرف دوچرخه برود) .
• بازی کیف دستی : چیزهای مختلفی که هر روز از آنها استفاده می کنید را داخل آن بگذارید ( مثل مسواک ، ماشین ، فنجان و سازه ) به نوبت از کودک بخواهد چیزهایی را از کیف دربیاورد .

1. کودک را تشویق کند که وسایلی را داخل کیف بگذارید و یا از آن درآورد .
2. کودک را تشویق کنید تا : نزدیکتر بیاید و قبل از اینکه آنرا از کیف دربیاورید حدس بزند چه چیزی را از کیف بیرون می آورید .
3. خصوصیات شی ء را توصیف کنید وقتی میخواهید آنرا از کیف درآورید ( مثل رنگ ، شکل ، موارد استفاده و کارایی )
4. وقتی آنرا بیرون آورند به سئوالاتی مربوط به آن پاسخ دهید ( مثلا آیا گرد است ؟ خوردنی است ؟)
5. وسیله را با پرسیدن سئوالاتی حدس بزنید ( مثلا آیا گرد است ؟ خوردنی است ؟ )

• کتاب ها : با کودک عکسهای کتاب را بخوانید . به نوبت در مورد تصاویر سئوالاتی از هم بپرسید ( مثلا این کیست ؟ آن دختر/ پسر چه کاری انجام میدهد ؟) سعی کنید با اتفاقی که ممکن است بیافتد و به پایان احتمالی آن فکر کنید

چرا باید به دنبال درمان باشم اگر متوجه شوم کودکم مشکلاتی در رابطه با زبان ادراکی دارد ؟

مداخلات درمانی مهم برای کمک به کودکی که مشکلات زبان درکی دارد به این صورت است :

• تقویت و رشد توانایی کودک برای :

1. شرکت فعالانه در کلاس / مجموعه ی آموزشی ( مثل پیروی کردن از دستورات به درستی و انجام وظایف آموزشی )
2. درست ارتباط برقرار کردن با دوستان ( مثل صحبت در مورد موضوعات مورد علاقه با استفاده از زبان خاص و پاسخ به سئوالات )
3. درست ارتباط برقرار کردن با بزرگترها و افراد غریبه ( مثل بازگویی حوادث ، دسته بندی ایده و پاسخ دهی درست به سئوالات )

• بهبود توانایی کودک برای درک و پاسخ دهی درست به سئوالات
• بالابردن درک کودک از مفاهیم
• بهبود مهارتهای خواندن و نوشتن
• پیشرفت در استفاده از شکلهای ارتباطی دیگر ( مثل علائم ، سیستم ارتباطی مبادله تصویری ، ابزار صوتی ) اگر زبان کلامی رشد نکرده باشد .
• کمک به کم کردن استرس کودک وقتی در جنبه های ادراکی در محیط خانه یا مدرسه مشکل دارد.
• تسهیل روند پیشرفت زبان بیانی

اگر درمان نشده رها شود چه مشکلات دیگری همراه با مشکلات زبان درکی ایجاد خواهد شد ؟

وقتی کودک مشکلاتی با زبان درکی دارد ممکن است مشکلات دیگری در این موارد داشته باشد :

• در برقراری دوستی و شرکت در تعاملات مثبت اجتماعی با دوستانش مشکل دارد.
• در امتحان دادن و انجام وظایف آموزشی در سطوح بالاتر مشکل دارد.
• در به کارگیری زبان درکی برای مصاحبه ها و یا کاربردهای کتبی و پاسخ به سئوالات حین مصاحبه های شغلی مشکل دارد.
• در پیشرفت مهارتهای خواندن و نوشتن
• در پیروی کردن و سئوال کردن برای یافتن جاهای جدید و ناآشنا

چه نوع درمانی برای مشکلات زبان پذیرا پیشنهاد می شود ؟

• اگر کودک مشکلاتی در رابطه با زبان درکی دارد مشاوره با گفتار درمانگر توصیه می شود.
• اگر در چندین جنبه دیگر ( فراتر از زبان درکی ) مشکل دارد ، ممکن است گفتار درمانی برای بررسی جنبه های کارکردی مفید باشد .

با تشکر از: سارا سلحشوری – آسیب شناس گفتار و زبان