دستکاری و دست ورزی در کودکان

دستکاری چیست ؟

مهارتهای دستکاری به توانایی جا به جا کردن اشیا با یک دست بدون کمک دست دیگر اطلاق میشود . دستکاری ، هنگام گرفتن قطعه پازل ، کلیدها ، نوشتن و یا حتی بریدن با قیچی ، استفاده می شود .

اینها مهارت هایی است که اغلب به آنها احتیاج داریم . به هرحال برای هماهنگی میان مهارتهای مختلف برای انجام موفق کارها از جمله کنترل ( ماهیچه ) حرکتی ظریف ، هماهنگی دو طرفه و غلبه طرفی، هماهنگی دست – چشم به آن نیاز داریم.

چرا مهارت دستکاری مهم است ؟

در بسیاری از کارهای روزمره به مهارت کار با یک دست نیاز است . می توان به مواردی مثل حرکت دادن مداد هنگام نوشتن و نقاشی کردن ، بریدن با قیچی ها ، نگه داشتن چاقو و چنگال ، بستن دکمه ها ، زیپ لباس ، قزن ها و بندها و برای لباس پوشیدن اشاره کرد .

زمانیکه مهارت ها سخت باشند ، کودک به سادگی می تواند نا امید شود و از انجام فعالیتهایی که به مهارت کار با دست نیاز دارد امتناع کند در نتیجه به علت عدم انجام کار ، مهارت های اصلاح شده کمتر حاصل میشوند .

کودکانی که فاقد این مهارتها هستند ، اغلب عزت نفس و اعتماد به نفس پایینی دارند .

بلوکهای سازنده لازم برای رشد مهارت دستکاری چیست ؟

قدرت دست و انگشتان : توانایی اعمال نیرو و مقاومت با استفاده از دستها و انگشتان به صورتیکه از قدرت ماهیچه ایی برای انجام کار استفاده میشود .
هماهنگی چشم و دست: توانایی پردازش اطلاعات دریافتی از چشم ها برای کنترل و هدایت دستها برای انجام کارهایی مثل کار با قطعات پازل یا مداد
غلبه طرفی یک دست: استفاده هماهنگ و سازگار از یک دست برای انجام کار ، تا مهارتهای دستکاری اصلاح شده ، پیشرفت کنند .
جدا شدن و تخصصی شدن حرکات انگشتان : استفاده از انگشت شست ، اشاره و میانی برای دستکاری ، در حالیکه انگشت کوچک و انگشت چهارم باز باشد و برای انجام کار استفاده نشود بلکه فقط سبب ثبات سه انگشت دیگر شود .
هماهنگی دو طرفه: استفاده از دو دست با هم در حالیکه یک دست غالب باشد ( برای مثال تاباندن ریسمان با یک دست در حالیکه دست دیگر آنرا نگه میدارد )
کنترل وضعی: توانایی حفظ ثبات تنه و گردن برای ایجاد هماهنگی بازو و دست برای انجام کار فیزیکی
آگاهی بدنی: اطلاعاتی که مغز از ماهیچه ها و مفاصل دریافت می کند تا ما را از موقعیت و حرکت بدن آگاه سازد تا برای حرکات کنترل شده بعدی استفاده شود .

در چه صورت می توانید بگویید کودکم مشکلاتی در مهارت دستکاری دارد ؟

اگر کودک مشکلاتی در مهارت دستکاری داشته باشد ممکن است :

از هر دو دست برای فعالیتها استفاده می کند در حالیکه فقط استفاده از یک دست لازم است. ( مثل چیدن با درست کردن بلوک )
اشیا را خلاف جهت بدنشان نگه میدارند یا از تکیه گاه بیرونی( مثل میز ) برای انجام کار استفاده می کنند به جای اینکه از دست کمکی برای تثبیت اشیا استفاده شود .
به شکل نا آزموده ایی با اشیا کار می کنند .
در مهارت دستکاری و انجام کار بسیار کند عمل می کنند .
از انجام فعالیتهایی که به مهارت دستکاری نیاز دارد ( مثل چیدن، نقاشی و بستن دکمه ها و زیپ ها ) اجتناب می کنند .
ترجیح می دهند انجام کارهایی را به مهارت دستکاری نیاز دارد مثل لباس پوشیدن ، غذا خوردن و یا نقاشی کردن را با نظارت و کمک بزرگترها انجام دهند ( مثلا “پدر لطفا برایم یک ماشین بکش “، در حالیکه خودشان از انجام ان امتناع می کنند ) .
مهارتهای ضعیفی در استفاده از مداد و قیچی ها دارند .

چه مشکلات دیگری میتواند ایجاد شود وقتی کودک مشکلاتی در مهارت دستکاری دارد ؟

وقتی کودک مشکلاتی در مهارت دستکاری دارد ، ممکن است مشکلات دیگری برایش ایجاد شود :

رفتاری : کودک هنگام کار با اشیای کوچک خشمگین و مایوس می شود و به عنوان افرادی زود رنج و با تحمل پایین در برابر شکست توصیف شوند .
اعتماد به نفس : کودک ممکن است به توانایی خود برای انجام کار چندان اطمینان نداشته باشد بنابراین از انجام ان خودداری می کند .
خود مراقبتی : ممکن است از انجام کار طفره رود یا برای انجام فعالیتهای روزمره ( مثل لباس پوشیدن ، غذا خوردن و مسواک زدن ) متکی به کمک دیگران باشد.
مهارت های حرکتی ظریف: مهارتهای دست و انگشت مثل نوشتن ، چیدن ، باز کردن ظروف غذا ، بستن بند کفش ، استفاده از موس کامپیوتر ، باز کردن درها با کلید .
فعالیتهای ساختنی مثل ساختن لگو یا بلوکها ، یا چیدن و چسباندن

برای بهتر شدن مهارت دستکاری چه کاری می توان انجام داد؟

گرفتن و دستکاری : کودک را به انجام فعالیتهایی تشویق کند که گرفتن و کار با اشیای کوچک مثل پازلها در آنها لحاظ شده است و برای نقاشی کردن ، باز کردن ظروف و بستن بندها از مهارت دستکاری استفاده شده است .
بازی های انگشتی : بعضی کارها فقط با یک یا دو انگشت انجام شود ( مثل بازی پوکو )
جایزه دادن : وقتی کودک به این فعالیتها مشغول می شود او را تحسین و تشویق کنید و به او جایزه بدهید یا اگر در انجام کاری سخت ، پافشاری می کند .
ثبات نیم تنه بالا : کودک را به بازی هایی ترغیب و تشویق کنید که ثبات نیم تنه بالا ( بازو و شانه ) را تقویت می کند ( مثل بالا رفتن از نردبان و راه رفتن با چرخ دستی )
کنترل وضعی : به کودک اطمینان دهید میتواند بدنش را برای انجام حرکات اصلاحی بازو و دستها / انگشتان محکم نگه دارد . ممکن است برای انجام آن از میز یا صندلی استفاده شود .

چه فعالیتهایی میتواند به بهتر شدن مهارت دستکاری کمک کند ؟

اشیاء کوچک : اشیای کوچک ( مثل مهره ، سکه و پاپ کورن) را با انگشت بردارید و سپس آنها را در دستتان مخفی کنید . سپس دانه دیگری بردارید در حالیکه هنوز دانه های دیگری در دست دارید .
مهارتهای جابه جایی : چیزی را از کف دست به نوک انگشتان حرکت دهید و سپس آن را روی میز بگذارید ( و اگر غذاست ان را در دهان بگذارید ) به صورتیکه فقط از سه انگشت استفاده شود .
قلک : سکه هایی را داخل قلک بیاندازد، در ابتدا با استفاده از سه انگشت سکه ها را از کف دست به نوک انگشتان هدایت کنید .
مهره ها : ۲ تا ۳ مهره را با کف دست نگه دارید.
بازی هایی با تخته های سوراخ دار : ۲ یا ۳ میله چوبی را با دست ( مثل بالا ) نگه دارید
سرپوشهای بطر یهای کوچک یا خمیردندان را با دست باز و بسته کنید در حالیکه کف یک دست آن را نگه داشته اید.
استفاده از قیچی : سعی کنید قیچی را با انگشت شست بگیرید و با استفاده از دست کمکی کاغذ را بگیرید.
لباس پوشیدن : بستن دکمه و زیپ ها را با کمک دو دست امتحان کنید
اسباب بازی های ساختنی : با اسباب بازی های مثل: داپلو ، لگو
کاردستی درست کردن : فعالیتهایی انجام دهید که باید بطری هایی را در آن فشار دهید ( مثل چسباندن ،چسب جلا ، نقاشی برجسته ، رنگ ساختنی )
بستن بندها : استفاده از تخته های آموزش دوختن

چرا باید به دنبال درمان باشم اگر متوجه شوم کودکم مشکلاتی در مهارت دستکاری دارد ؟

مداخله درمانی می تواند به حل مشکلات دستکاری کودک به صورت زیر کمک کند :

به او کمک شود تا در مهارت های خود مراقبتی متناسب با سنش مثل لباس پوشیدن ، بستن بند کفش ، باز کردن ظروف نهار ، استفاده از کلیدها و بستن ساعت ، مهارتش را بیشتر کند.
به کودک کمک کنید تا برای انجام موفق تکالیف متناسب با سنش در گرفتن مداد ، پیشرفت کند.
مانع عملکرد ضعیف کودک شوید.
به کودک کمک کنید تا به شکل موثری با اشیای کوچک مثل بلوکها ، بندها و یا اسباب بازی های دیگر کار کند که هنگام بازی با دوستانش اعتماد به نفس کافی داشته باشد .
به کودک کمک کنید تا توانایی لازم در نگه داشتن و کنترل قیچی را به طور موثری کسب کند .

اگر درمان نشده رها شود ، سبب بروز چه مشکلات دیگری خواهد شد ؟

وقتی کودک مشکلاتی در مهارت دستکاری دارد ممکن است مشکلاتی به ترتیب زیر داشته باشد :

نوشتن با دست ( در مجموعه آموزشی ) که دلیل اصلی عملکرد ضعیف کودکان است با وجودیکه ظرفیت هوشی بالایی دارند.
ترتیب دادن و انجام کارهایی که به چیدن و چسباندن نیاز دارد ( مثل پوستر و اعلانیه )
نگه داشتن و کنترل موس برای کار با کامپیوتر ( مثل موس روی کامپیوتر یا آی پد )
لباس پوشیدن ( بستن دکمه ها ، زیپ ها و بند کفش ) و مهارتهای خود مراقبتی دیگر ( مثل مسواک زدن )
گرفتن و استفاده از کارد و چنگال برای غذا خوردن
برای انجام درست کارهای روزمره مثل غذا خوردن ، لباس پوشیدن و نوشتن ، مایوس و ناامید میشود.