اتیسم یا بیش فعال (ADHD) ؟ تفاوت بین اتیسم و بیش فعالی چیست؟

مشکل در توجه به مردم، جنب و جوش مداوم، چپاندن خود در فضاهای کوچک، مشکل در فهم نشانه های اجتماعی. اینها همگی می توانند هم علائم اتیسم باشند و هم اختلال بیش فعالی و نقص توجه (ADHD). همچنین ممکن است هر دو اختلال با هم رخ دهند.

نشانه های اتیسم، یا اختلالات طیف اتیسم (ASD) دارای طیفی از شدت است. درحالیکه ADHD (بیش فعالی و نقص توجه و تمرکز) یا ADD (نقص توجه و تمرکز) اختلال دارای طیف نیست، ولی مثل اتیسم دامنه ای از علائم را شامل می شود. و هر نشانه میتواند از کودکی به کودک دیگر باعث مشکلات متنوعی گردد. بنابراین تفاوت بین اتیسم و بیش فعالی چیست؟

تفاوت های کلیدی را در غالب پرسش های زیر مطرح می کنیم.

این اختلالات چیستند؟

بیش فعالی – نقص توجه

یک حالت تکاملی عصبی است که تمرکز کردن، توجه کردن و نشستن بدون تکانشگری را برای کودک دشوار میسازد.

اتیسم

طیفی از مشکلات تکاملی عصبی است که که باعث میشود مهارتهای اجتماعی، ارتباطی و تفکر به چالش کشیده شوند. رفتارهای تکرارشونده هم جزیی از این اختلال می باشد.

علائمی که بسته به کودک خود باید به آنها توجه کنید کدامند؟

بیش فعالی – نقص توجه

• فراموش کار و خیالباف به نظر میرسند، به راحتی حواسشان پرت میشود.
• ظاهرا گوش نمی کنند و در دنبال کردن جهات مشکل دارند.
• مستعد اوقات تلخی و فروپاشی هستند که منجر به ناامیدی و از دست دادن کنترل تکانه ها میشود.
• با سازماندهی فعالیتها و کامل کردن آنها درگیرند.
• در ادامه دادن فعالیتها دچار مشکل هستند مگر اینکه بسیار لذتبخش باشد.
• ضعف در مهارتهای اجتماعی
• در فعالیتهای ساکت و نشستنی مشکل دارند مثلا حین صرف غذا یا زمان انجام تکالیف مدرسه
• نمیتوانند صبر کنند تا نوبت آنها شود.
• مدام در حال حرکت هستند، بیقرارند، و با همه چیز سر و کله میزنند.
• صحبت بقیه را قطع میکنند، کلمات را نامتناسب به زبان می آورند و با نشانه های غیر کلامی مشکل دارند.
• بدون فکر عمل می کنند و ممکن است عواقب آن را نسنجند.
• نسبت به محرکهای حسی بیش از حد واکنش می دهند، مثلا نسبت به صدا، بو، مزه، شکل یا احساس مربوط اشیاء.
• بازی های خشن دارند و خطرپذیرند.

اتیسم

• از تماس چشمی و فیزیکی اجتناب می کنند.
• در گفتار تاخیر دارند یا جمله ها را مدام تکرار میکنند (اکو).
• مستعد فروپاشی بعلت مشکلات پردازش حسی، اضطراب، ناامیدی یا مشکلات اجتماعی
• با تغییر در عادات عصبانی میشوند.
• مشکل در مهارتهای اجتماعی دارند.
• برای آرام کردن خود حرکات بدنی شدید دارند مثل ضربه زدن، بال بال زدن و …
• علایق وسواس گونه و کلیشه های رفتاری دارند
• مدام در حال حرکتند و با اشیا درگیرند
• پیشرفتشان در درک نشانه های غیر کلامی خیلی کندتر از پیشرفت کلام آنهاست
• در فهم احساسات دیگران و حتی خودشان دچار مشکل فراوان هستند مثلا درک عصبانیت و غم و …
• نسبت به صدا، بو، مزه یا حسی که اشیاء دارند واکنشهای غیر طبیعی نشان میدهند (مشکلات حسی)
• درکی از خطر و ایمنی ندارند

برخی فشارهای عاطفی و اجتماعی محتمل

بیش فعالی – نقص توجه

مشکل در رعایت قوانین و قواعد اجتماعی میتواند در پیدا کردن و حفظ دوستان، باعث دشواری شود. فیدبک های منفی مکرر، متعاقب رفتارهای اشتباه یا بی توجهی کودک، میتواند عزت نفس و انگیزه کودک را متاثر کند و این باور را در او شکل دهد که “بچه بد”ی است.

اتیسم

مشکل اصلی در کودکان طیف اوتیسم، مشکل در درک متقابل، روابط اجتماعی و رفتارهای کلیشه ای است. اکثر کودکان اوتیستیک، حتی آنهایی که مشکلات شناختی چندانی ندارند، در یافتن دوست، و درک چگونگی ارتباط با سایرین و نشانه های اجتماعی دچار مشکل جدی هستند.

چه متخصص هایی میتوانند به این کودکان کمک کنند؟

بیش فعالی – نقص توجه

• متخصص اطفال، مغز و اعصاب، روانپزشک اطفال: میتوانند بیش فعالی – نقص توجه را تشخیص دهند و دارو تجویز کنند و همچنین وجود اضطراب را بررسی کنند.
• روانشناس بالینی کودک: با ارائه رفتاردرمانی به کودک می آموزد تا اعمال و واکنشهای خود را مدیریت کند. با ارائه رفتاردرمانی شناختی، در حل مشکلات عاطفی مرتبط با بیش فعالی – نقص توجه به کودک کمک میکند. اختلالات همراه با بیش فعالی – نقص توجه مثل اضطراب را تشخیص می دهند و همچنین اختلالات یادگیری را مورد بررسی قرار می دهند.
• مربیان آموزشی : برای کار کردن روی مهارتهای سازماندهی و مدیریت زمان

اتیسم

• متخصص اطفال، مغز و اعصاب، روانپزشک و روانشناس کودک: بررسی علایم زودهنگام اتیسم و تشخیص آن و ارجاع به مراکز مداخله
• روانشناس بالینی کودک و مددکار اجتماعی: ارائه آموزش های اجتماعی جهت بهبود تعاملات اجتماعی، ارائه رفتاردرمانی شناختی برای حل تعارضات عاطفی مرتبط با اتیسم، تشخیص سایر اختلالات همراه مثل بیش فعالی – نقص توجه و بررسی احتمال وجود اختلالات یادگیری
• متخصصین کاردرمانی : کمک به کودک در مهارتهای تطابق در موقعیت های چالش برانگیز، ارائه مداخلات یکپارچگی حسی و یک رژیم حسی برای کمک به کودک جهت پاسخ مناسب به محرکهای حسی
• متخصصین گفتاردرمانی: کار بر روی مهارتهای گفتاری و مهارتهای زبان کاربردی بمنظور کمک به کودک جهت برقراری تعاملات و فهم بهتر دیگران

چه کمکی از مدرسه برمی آید؟

بیش فعالی – نقص توجه

بعنوان مثال، صندلی کودک کنار معلم و دور از عوامل حواس پرتی باشد، مکانی خلوت جهت انجام تکالیف ارائه شود تا حواس پرتی به حداقل برسد، وجود یک نشانه یا علامت غیر کلامی، یا یک کارت تصویر برای جلب توجه کودک، تقسیم یک تکلیف به قسمتهای کوتاه تر، تنظیم یک جدول فعالیتهای روزانه

اتیسم

احتمالا نیاز به آموزشهای ویژه پیدا کنند، که برای هر کودک بسته به نیازش متفاوت است؛ ولی در مجموع:

صندلی کودک نزدیک معلم و وسایل مورد نیاز باشد، محیط آموزشی باید دارای حداقل عوامل حواس پرتی در زمینه شنیداری و دیداری باشد، ارائه یک رژیم حسی در طول روز، استفاده از نشانه های رنگی و جلب نوجه کننده جهت آموزش اطلاعات جدید، طراحی ماجراهای اجتماعی جهت ارائه موقعیتها و ایده های جدید، تنظیم “زمان صبر کردن”، امکان حق انتخاب جهت کاهش اضطراب

در خانه چه کمکی میتوانید بکنید؟

بیش فعالی – نقص توجه

• قوانین و انتظارات واضح و روشن برای کودک خود تنظیم کنید
• آیتم های روتین روزانه قرار دهید تا با ساختار آشنا شود
• تکالیف و وظایف پیچیده را به اجزای ساده تر تجزیه کنید
• به کودک خود بیاموزید تا از علامتهای دیداری مثل چک لیستها، کارت تصویر، و یادداشتهای روزانه استفاده کند تا متمرکز و منظم باقی بماند و همه وظایف را انجام دهد.
• انعطاف در زمان انجام تکالیف را فراموش نکنید و به کودک اجازه تحرک بدهید.
• تکالیف و آیتم های مطالعه را سازماندهی کنید
• درباره تغییرات برنامه به او هشدار دهید و برایش توضیح دهید که چه تغییراتی در برنامه جدید مورد انتظار است.

اتیسم

• انتظارات واضح و روشن و کارهای روتین روزمره تنظیم کنید.
• کارها و تکالیف را به اجزای کوچکتر تجزیه کنید و از علامتهای دیداری استفاده کنید.
• از تایمرهای دیداری یا یک سیگنال استفاده کنید تا انتقال از یک چیز به چیز دیگر برایش آسان تر باشد.
• در بازی نقشها موقعیتهای اجتماعی را به او آموزش دهید.

اینها نمونه ای از مثالها هستند، اما چون علایم اتیسم در هر کودک بسیار متنوع هستند، حمایتهای داخل منزل هم از هر کودک به کودک دیگر بسیار متنوع است. خانواده ها اصولا باید در این زمینه با یک متخصص کاردرمانی مشاوره کنند.

با تشکر از: شیوا عابدینی – کارشناس کاردرمانی