توجه و کودکان

توجه چیست ؟

توجه  به معنایی توانایی دقت کردن و نگه داشتن آن برای انجام کار است که میتواند تحت تاثیر مشکلات انگیزشی ، عزت نفس ، یکپارچگی حسی ، عملکردی و زبانی و یا تشخیص های خاص قرار بگیرد .

چرا توجه کردن مهم است ؟

توجه  مفید و موثر این امکان را به ما میدهد تا محرک نامربوط را تشخیص دهیم در این صورت میتوانیم بر اطلاعاتی که در آن لحظه مهم هستند تمرکز کنیم . هم چنین میتوانیم توجه خود را به یک مورد خاص معطوف کنیم. تکرار کار برای پیشرفت مهارت حائز اهمیت است . هم چنین با حواس جمعی و توجه میتوانیم به جزئیات مهم ( مثلا: اینکار را باید قبل از مسواک زدن انجام دهید )  بیشتر دقت کنیم .

پایه های سازنده برای پیشرفت  توجه چیست ؟

• پردازش حسی
• کارایی اجرایی
• خود تنظیمی
• زبان درکی
• مشکلات پردازش شنیداری
• اختلالات شنوایی
• درماندگی آموخته شده
• انگیزه پایین
• محیط

چطور می توانید بگویید کودکم مشکلی در رابطه با توجه دارد ؟

زمانی که از او درخواست یا تکرار درخواستی برای انجام کاری شود ، توجه  نکند.

مکررا یک اشتباه را تکرار کند ( به علت اینکه در اثر عدم توجه آن را نیاموخته است )

قادر به شنیدن تمام اطلاعات ارائه شده  نباشد .

از لحاظ جسمی آرام بودن برایش سخت است (بسیار فعال است) و یا وقتی بیدار شود بسیار خواب آلود و خسته می باشد.

کاری را آغاز می کنند اما تحت تاثیر چیزی حواسشان پرت میشود و فراموش می کنند آن را به اتمام برسانند .

زمانیکه کودک مشکلاتی در زمینه توجه دارد چه مشکلاتی دیگری میتواند رخ دهد؟

در این شرایط ممکن است مشکلاتی دیگری هم برایشان در موارد زیر ایجاد شود :

• یادگیری مهارت های جدید
• داشتن تعامل اجتماعی موفق
• یادگیری و توسعه  خزانه مهارتهای بازی
• ناتوانی در انجام دستورات
• زبان درکی
• پردازش شنیداری ( درک درست اطلاعات شفاهی یا کلامی )
• شنیدن

برای بهبود روند توجه چه کاری می توان انجام داد ؟

تکرار دستورات : وقتی به کودک دستوری میدهید او را تشویق کنید تا کار را دوباره برایتان بازگو کند تا مطمئن شوید آنچه از او انتظار داشته اید را درک کرده  است .

درمان یکپارچگی حسی :  مشکلات توجه که در اصل حسی هستند بررسی میشوند .

ارتباط چشمی : به کودک نزدیک شوید تا مطمئن شوید می تواند چشمان شما را ببیند و صدایتان را بشنود یعنی هم سطح آنها قرار بگیرید  .

زبان ساده : از زبان روشن و  خاصی هنگام درخواست کردن استفاده کنید  تا منظور شما را به خوبی درک کنند .

کم کردن صدای پیرامونی و عواملی که سبب حواس پرتی میشوند: به کودک کمک کنید تا خوب حواسش را جمع کند تا اطلاعات مورد نیاز برای انجام کار را دریافت کند .

ارتقای زبن درکی: زبان درکی کودک را ارتقا دهید در نتیجه بهتر میتواند اطلاعات و انتظارات را بشناسند و در نتیجه بهتر به آن پاسخ دهند.

برنامه هشدار دهنده برای بهبود فرایند خود تعدیلی از طریق راهبردهای حسی و شناختی برای بهبود توجه و تمرکز لازم است

برنامه M.O.R.E  از مولفه های درکی حرکتی ، نظام کلامی و ارتباط چشمی برای کمک به تعدیل حسی و بهبود توجه استفاده می کند .

پروتکل ویل بارگر ( تکنیک تحریکی درک حس عمقی با فشار بالا ) برنامهی درمانی است که برای کاهش حالت تدافعی حسی یا  لمسی و برای توجه بیشتر طراحی می شود .

چه فعالیتهایی به بهبود میزان توجه کمک می کند ؟

انجام فعالیتهایی با استفاده از موانعی مثل:

• فرغونی راه رفتن
• راه رفتن مثل حیوانات
• حرکات ژیمناستیک  یا در جا پریدن
• دوچرخه سواری و تند راه رفتن
• تاب خوردن (به سمت جلو و عقب ، پهلو به پهلو یا دورانی)
• بازی های پر جست و خیز و بی قاعده  /  فشار وارد کردن با متکا یا توپ
• استفاده از کوله پشتی سنگین
• استفاده از وسایل سنگین ( برداشتن کیسه سنگین در حالت نشسته  یا پتوی سنگین برای خواب )
• اسباب بازی های جویدنی
• برنامه فعالیت ذهن به معنای استفاده از فعالیتهای حرکتی برنامه ریزی شده به طور آگاهانه و کنترل شده تا روند خود تنظیمی و توجه بهتر شود .
• مهارتهای ناپیوسته: فعالیتهایی که نقطه شرع و پایان مشخص دارد مثل پازلها ، ساخت قسمتهای مختلف ، مازها و حرکتهای نقطه به نقطه .
• کارهایی با تمرکز بالا : فعالیتهایی که به تمرکز بالا نیاز دارند مثل دسته بندی ، سازمان دهی و طبقه بندی ( مثل بازی با کارت، مار و پله )
• جداول تصویری، با استفاده از این نمودارها کودک کاری که باید انجام دهد و مراحل بعدی را مشاهده میکند . هم چنین این نمودارها به افراد کمک می کند تا کارهایشان را سازمان دهی کند در نتیجه به صورت مطلوبتری به کار انجام شده  توجه می کند از آنجاییکه از پایان کار مطلع هستند .
• تایمرها ( که مدل تصویری ان ایده ال است ) با تغییر حالاتی به کودک می گوید چه مدت و چه زمانی باید کاری را انجام دهد . هم چنین تایمرها پیش هشدارهایی برای کار بعدی به کودک میدهد .
• شمارشگرهای صحبت کردن / سئوال کردن:  در یک دوره ناپیوسته زمانی ، جایی کودک مشغول کاری می شود ، سازه ایی را پیاده سازی میکند و کودک باید به  سئوالات پاسخ دهد و عباراتی بیان کند . برای مثال ۵ شمارشگر صحبت به آنها داده میشود . هر بار که کودک سئوالی میپرسد  و یا جمله ایی بیان کند افراد دیگری آنها را شمارش میکنند . وقتی کودک شمارشگر بیشتری نداشته باشد ، افراد بزرگسال به آن پاسخ نمی دهند و کودک یاد میگیرد چه موقع باید سئوال کند .
• پردازش شنیداری : در حالیکه کودک کاری را انجام میدهد به تدریج حواس پرتی اش را بیشتر کنید  . در ابتدا کار را در حالت سکوت اغاز کنید سپس صدای خفیفی ( مثل صدای رادیو ) و بعد از ان موسیقی کلاسیک و سپس مکالمه ی تجارتی در رادیو  و در نهایت صحبت افراد با هم در کلاس انجام میشود .
• برنامه شنیداری: به آنها آموزش داده میشود  چطور حین شنیدن نوعی موسیقی کلاسیک که برای اهداف درمانی طراحی شده است حواس جمعی و توجه کافی برای انجام فعالیتی داشته باشند و به این ترتیب مهارت های حواس جمعی و توجه در کودک بالا میرود.

اگر کودکم این مشکلات را دارد چرا باید به دنبال درمان باشم؟

در مداخله درمانی و کمک به کودک دارای مشکلات حواس جمعی و توجه ، موارد زیر حائز اهمیت است :

• به کودک اطمینان دهید در یک دوره  زمانی مناسب قادر به انجام فعالیتهای آموزشی است و مهارت لازم را در ان به دست خواهد آورد .
• توجه اجتماعی و مهارتهای رفتاری و یا بازی با دیگران بیشتر شود.
• به ارتقای مهارتهای زبانی گویا و پذیرا کمک شود.
• اگر نتوانند وظایف تحصیلی را در مجموعه آموزشی انجام دهند ، ممکن است عوض کردن مدرسه  مشکل باشد.

اگر بدون درمان باقی بماند ممکن است سبب چه مشکلاتی شود ؟

زمانیکه کودکان مشکلاتی در روند توجه کردن دارند ممکن است مشکلات زیر هم در آنها مشهود باشد :

• اضطراب و استرس در موقعیتهای مختلف سبب میشود کودک در رسیدن به پتانسیل آموزشی  در حد مطلوب با مشکلاتی روبرو شود .
• رفتاری ، مثلا کودک نتواند خود را برای انجام کاری در یک دوره زمانی مشخص تطبیق دهد.
• کارهای چالشی در گروه های کوچک برای پروژه های آموزشی یا بازی
• انجام دستورات مدرسه و بعد از آن پیروی از قوانین در زندگی ، در محیط و در کار
• دسترسی به برنامه تحصیلی، زیرا آنها به مدت طولانی تر نمی توانند برای انجام کاری دقت و توجه داشته باشند تا معیار سنجشی یا سطح مهارت عملی را کسب کنند .
• دوست یابی ، شرکت در مجموعه های اجتماعی و مباحث احتمالی سلامت روانی در زندگی

چه نوع درمانی برای مشکلات توجه پیشنهاد میشود ؟

اگر کودکتان مشکلاتی در زمینه توجه و حواس جمعی دارد ، پیشنهاد میشود با کار درمانگر مشورت کنید .

اگر چند مورد نگران کننده ( فراتر از توجه وجود داشته باشد ) ، ممکن است به کار درمانگر و گفتار درمانگر نیاز باشد تا جنبه های نگران کننده کارکردی مشخص شود .

تورج عنبرا – کارشناس کاردرمانی