شیمی درمانی
به شما گفته شده است که سرطان دارید. شما به گزینه های درمان نگاه کرده اید و با پزشک خود توافق کرده اید که شیمی درمانی بهترین انتخاب شما می باشد. در حال حاضر شما سوالاتی در مورد شیمی درمانی دارید. به یاد داشته باشید که همراه با خواندن در مورد درمان خود، شما همچنین می توانید فرض کنید که تیم مراقبت سرطان به سوالات شما پاسخ دهد. در پایان این سند، شما یک واژه نامه پیدا خواهید کرد که برخی از کلمات و اصطلاحات استفاده شده توسط تیم مراقبت از سرطان را تعریف می کند. شما می توانید از این واژه نامه برای کمک به درک بهتر مذاکرات با تیم مراقبت سرطان، استفاده کنید. مذاکرات و گفتگوی باز و صادقانه با آن ها، بهترین راه برای درک این موضوع است که چه چیزی با شما، بدن شما و سرطان، ادامه پیدا کند.
شیمی درمانی چیست و چگونه کار می کند؟
شیمی درمانی عبارت است از استفاده از دارو برای درمان بیماری هایی از جمله سرطان. بیشتر اوقات این درمان فقط شیمی درمانی نامیده می شود. جراحی و پرتو درمانی ، سلول های سرطانی در یک منطقه خاص را حذف، و یا می کشند اما شیمی درمانی، می تواند در طول کل بدن فعالیت کند. شیمی درمانی می تواند سلول های سرطانی متاستاز هستند (meh-TAS-tuh-SIZED) و یا به بخش هایی از بدن دور از تومور اولیه(اصلی) گسترش پیدا کرده اند را از بین ببرد و بکشد. بیش از ۱۰۰ داروی شیمی درمانی در بسیاری از ترکیبات استفاده می شوند. یک داروی شیمی درمانی تنها می تواند برای درمان سرطان استفاده شود اما اغلب داروهای چندگانه در یک نظم خاص و یا در ترکیب خاصی (به نام شیمی درمانی ترکیبی) استفاده می شوند. داروهای چندگانه با اقدامات و اعمال مختلف می توانند برای کشتن سلول های سرطانی، فعالیت کنند. این می تواند همچنین این شانس را کاهش دهد که سرطان ممکن است در برابر یک داروی شیمی درمانی، مقاوم باشد. شما و پزشک شما تصمیم می گیرند که چه دارویی یا ترکیبی از داروها را شما باید بگیرید. پزشک شما، دوزها را انتخاب می کند و چگونگی مصرف داروهای داده شده و مدت زمان درمان شما را نیز پزشک شما تعیین می کند. همه این تصمیمات، به نوع سرطان، جایی که در آن است، چقدر بزرگ بودن آن، و چگونگی تاثیر آن بر عملکرد طبیعی بدن و سلامت کلی، بستگی دارد.
هدف از شیمی درمانی چیست؟
بسته به نوع سرطان، مرحله آن (تا چه حد گسترش یافته است) و جایی که شما در آن در معرض روند درمان هستید، شیمی درمانی می تواند برای موارد زیر استفاده شود:
- درمان سرطان: جلوگیری از گسترش سرطان- کاهش سرعت رشد سرطان- کشتن سلول های سرطانی که ممکن است به سایر نقاط بدن گسترش پیدا کنند.
- از بین بردن علائم ناشی از سرطان
پزشک شما در مورد هدف از شیمی درمانی قبل از شروع درمان با شما صحبت خواهد کرد.
آیا شیمی درمانی تنها درمان برای سرطان خواهد بود؟
گاهی اوقات شیمی درمانی تنها درمانی است که شما به آن نیاز خواهید داشت. در اغلب موارد، شیمی درمانی همراه با جراحی یا اشعه درمانی و یا هر دو مورد استفاده می شود. در اینجا این موارد مطرح است که چرا:
- شیمی درمانی ممکن است برای کوچک کردن تومور قبل از عمل جراحی یا پرتو درمانی، استفاده شود.
- شیمی درمانی ممکن است بعد از عمل جراحی یا پرتو درمانی برای کمک به کشتن سلول های سرطانی باقی مانده، استفاده شود.
- شیمی درمانی ممکن است با درمان های دیگر استفاده شود اگر سرطان شما بازگشته باشد.
هنگامی که شیمی درمانی بعد از عمل جراحی برای کشتن سلول های سرطانی که ممکن است هنوز وجود داشته باشند، استفاده شود، آن را درمان کمکی می نامند. هنگامی که شیمی درمانی برای کوچک کردن تومور قبل از عمل جراحی یا پرتو درمانی استفاده شود، با نام درمان یاری کننده جدید نامیده می شود.
یک چک لیست از سوالاتی که شما از پزشک یا پرستار خود می پرسید:
قبل از انتخاب شیمی درمانی به عنوان یک گزینه درمانی، شما باید منافع مورد انتظار، عوارض جانبی و خطرات آن را درک کنید. در نظر داشته باشید که پزشک یا پرستار شما به این سوالات پاسخ دهد. این امر مکن است به نوشتن سوالات شما در مراجعه بعدی کمک کند. تا آن جا که می توانید در مورد درمان خود یاد بگیرید و یک ایده از نتایج مورد انتظار را بگیرید.
- هدف از شیمی درمانی برای سرطان من چیست؟
- شانس هایی که شیمی درمانی کار می کند، چیست؟
- آیا راه های دیگری برای رسیدن به همان اهداف وجود دارد؟
- من چه چیزی را خواهم دانست اگر شیمی درمانی فعالیت کند؟
- اگر شیمی درمانی عمل نکند، ما چه کاری را انجام خواهیم داد؟
- چه عوارض جانی و خطرات شیمی درمانی باید در نظر گرفته شود؟ چگونه این اثرات و عوارض جانبی با عوارض جانبی درمان های دیگر مقایسه می شود؟
- چگونه من شیمی درمانی را و اغلب برای چه مدت انجام خواهم داد؟
- من شیمی درمانی را کجا انجام دهد؟
- من چگونه می توانم برای درمان آماده شوم و شانس عوارض جانبی را کاهش دهم؟
- آیا من نیز به تغییر رژیم غذایی خود دارم؟ کار من؟ ورزش؟ فعالیت های جنسی؟
- آیا من همچنین نیاز به عمل جراحی، پرتو درمانی یا هر دو را نیز دارم؟ اگر چنین است، چه موقع و چرا؟ چه نتایجی را می توان انتظار داشت؟
- اگر من بعد از شیمی درمانی، جراحی یا اشعه درمانی داشته باشم، آیا سلول های سرطانی باقی مانده را خواهد کشت؟
- آیا شیمی درمانی می تواند به تنهایی استفاده شود؟
- آیا من می توانم این کار را در یک آزمایش بالینی داشته باشم؟
- هزینه شیمی درمانی چه میزان خواهد بود؟ بیمه بهداشت و درمان آن را پوشش خواهد داد؟
- اگر شرکت بیمه برای نظر دوم از شما بپرسد، یا اگر من می خواهم آن را اولین بار دریافت کنم، آیا شما می توانید کسی را پیشنهاد بدهید که من ببینم؟
در اینجا برخی راهنمایی ها وجود دارد که به شما کمک می کند جواب های پزشک خود را به خاطر بیاورید و به یاد داشته باشید:
در طول بازدید یادداشت داشته باشید. احساس خجالت در هنگام پرسیدن از پزشک خود نکنید اگر شما نیاز به زمان بیشتری برای نوشتن دارید. سوالات خود را بپرسید اگر شما چیزی را درک نمی کنید.
اگر شما می توانید، ملاقات خود را ضبط کنید و بنابراین شما چیزی را از دست نخواهید داد. اما اول از دکتر خود بپرسید که اجازه ضبط را به شما می دهد یا نه.
یک دوست یا خویشاوند را در نظر بگیرید تا به شما کمک کند که آنچه که پزشک شما در طول ملاقات را می گوید، درک کنید و کمک کند تا حافظه خود را پس از تازه تازه و با طراوت کنید.
آیا باید نظر و عقیده دوم را دریافت کنم؟
یک راه برای پیدا کردن است اگر یک درمان پیشنهاد شده، برای شما بهتر باشد قبل از این که از نظر حداقل یک پزشک دیگر قبل از شروع درمان باشد. پزشک شما نباید چیزی در ذهن داشته باشد اگر شما یک نظر دوم داشته باشید. در حقیقت، برخی از شرکت های بیمه نیاز دارند که شما یکی از آن ها را داشته باشید. اغلب، نتایج حاصل از هر آزمایشی در حال حاضر می تواند پزشک دوم شما باشد بنابراین شما نباید آن ها را تکرار کنید. دریابید اگر شرکت بیمه نظرات دوم را قبل از انتخاب آن، پوشش می دهد.
شیمی درمانی را کجا می خواهم دریافت کنم؟
جایی که شما درمان خود را دریافت می کنید بستگی به داروهای شیمی درمانی که شما دریافت می کنید، دزهای این داروها، سیاست های بیمارستان، پوشش بیمه ای شما، آنچه شما ترجیح می دهید، و آنچه که پزشک شما توصیه می کند، دارد. شما ممکن است با شیمی درمانی درمان شوید در: خانه – مطب پزشک شما – در یک کلینیک – در بخش سرپایی یک بیمارستان – در یک بیمارستان.
برخی از این تنظیمات ممکن است اتاق های درمان خصوصی داشته باشد در حالی که درمان های دیگر در بسیاری از بیماران با هم در یک اتاق بزرگ است. با پزشک یا پرستار خود پیش از زمان درمان صحبت کنید .بنابراین شما می دانید که در روز اول چه چیزی مورد انتظار است.
هر چند وقت یکبار نیاز به شیمی درمانی است و چه مدت طول خواهد کشید؟
چگونگی دریافت شیمی درمانی و مدت زمان درمان شما بستگی به نوع سرطان شما، اهداف درمانی، داروهای مورد استفاده قرار گرفته و چگونگی پاسخ بدن شما نسبت به آن ها دارد. شما ممکن است، درمان های روزانه، هفتگی و یا ماهانه داشته باشد اما آن ها معمولا در روی خاموش چرخه ها هستند. این به این معنا است که به عنوان مثال، آن چیزی که شما ممکن است به عنوان شیمی درمانی در ۲ هفته اول دریافت کنید ، سپس یک هفته استراحت است و پس از آن یک چرخه سه هفته ای وجود دارد که که دوباره پس از چرخه اول آغاز خواهد شد. استراحت اجازه می دهد که بدن شما سلول های جدید و سالم بسازد و قدرت خود را حفظ کند. بسیاری از مردم، تعجب می کنند که که چه مدت داروهای واقعی در بدن آن ها باقی می ماند و چگونه این داروها حذف خواهند شد. اغلب داروهای شیمی درمانی، توسط کلیه ها و کبد شکسته شده و پس از آن از طریق ادرار و یا مدفوع از بدن حذف و دفع خواهند شد. زمانی که بدن شما طول می کشد تا از شر مواد دارویی خلاص شود به خیلی از چیزها از جمله نوع شیمی درمانی، داروهای دیگر شما، سن و چگونگی کار کلیه ها و کبد شما، بستگی دارد. دکتر شما به شما خواهد گفت اگر شما نیاز به هر گونه مراقبت ویژه به دلیل گرفتن دارو داشته باشید. (به بخش چگونه از خودم محافظت کنم و من زندگی می کنم در حالی که شیمی درمانی می شوم نگاه کنید). این بخش، ایمنی شیمی درمانی برای نکات ایمنی کلی در خانه نامیده می شود. اگر سرطان شما بازگشته باشد، شیمی درمانی ممکن است دوباره مورد استفاده قرار گیرد. این بار، به شما ممکن است داروهای مختلفی برای تسکین علائم یا کاهش رشد و گسترش سرطان، داده شود. عوارض جانبی ممکن است متفاوت باشد که بستگی به مواد دارویی، دز آن ها و چگونه داده شدن آن ها داشته باشد.
چگونه شیمی درمانی به من داده می شود؟
در داخل ورید:
اغلب داروهای شیمی درمانی به داخل جریان خون به صورت مستقیم از طریق لوله های کوچک، پلاستیکی نرمی بنام کاتر وارد می شونتد. یک سوزن برای قرار دادن کاتر به داخل ورید در ساعد یا دست، استفاده می شود. سپس سوزن بیرون آورده شده و کاتر از پشت خارج می شود. این عمل وریدی (داخل وریدی) یا درمان IV نامیده می شود. داروهای داخل وریدی به روش های زیر داده می شوند:
داروها می توانند به سرعت ازطریق کاتر مستقیم از یک سرنگ بیش از چند دقیقه داده شوند. این یک فشار IV نامیده می شود.
یک تزریق IV می تواند از سی دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. یک محلول دارویی ترکیبی از کیسه های پلاستیکی و از طریق لوله ای که به کاتر متصل شده است، جریان پیدا می کند. این جریان اغلب توسط دستگاهی بنام پمپ IV، کنترل می شود.
تزریقات مداوم گاهی اوقات نیاز بوده و می تواند از ۱ تا ۷ روز به طول انجامد. این تزریقات همیشه بوسیله پمپ های الکترونیکی IV، کنترل می شود.
سوزن ها و کاترها می توانند شکاف داشته باشند و آسیب رگی با شیمی درمانی ادامه پیدا کند. گزینه دیگر، کاتر ورید مرکزی (CVC) است. CVC یک کاتر بزرگتر است که در داخل یک ورید بزرگ در قفسه سینه یا بازو قرار د اده شده است. زمانی که شما در حال درمان هستید باقی مانده و بنابراین شما نیازی به یک سوزن در هر زمان نخواهید داشت. با یک CVC، داروهای IV می توانند به راحتی داده شوند. خون همچنین می تواند از CVCs ها کشیده شود. بسیاری از انواع مختلف CVCs در دسترس هستند. برخی از آن ها لوله های نرمی هستند که به پوست بدون هیچ گونه سوزنی فرو می روند. نوع دیگر یک پورت است که مانند یک درام کوچک با یک لوله نازک است که به داخل ورید فرو رفته است. پورت ها به طور دائم در زیر پوست قفسه سینه یا بازو در حین عمل جراحی قرار می گیرند. سوزن ها مخصوص بوده و سپس از طریق پوست داخل پورت استفاده شده، فرو می روند. بسیاری از مردم حتی قبل از شروع درمان در مورد گزینه های CVC با پزشک خود صحبت می کنند. برخی از مردم در طول درمان در می یابند که آن ها نیاز به CVC دارند چرا که رگ های دست و بازوی آن ها برای مرحله آخر برای تکمیل شیمی درمانی برنامه ریزی شده هستند. دکتر شما می تواند به شما کمک کند که تصمیم بگیرید که شما نیاز به یک CVC دارید یا نه و نوع مناسب CVC برای شما چیست.
مسیرهای دیگر:
بسته به داروها و جایی که سرطان است، شیمی درمانی نیز ممکن است در یک یا چند راه داده شود:
به صورت خوراکی یا PO: این به معنای آن است که از راه دهان است. شما شیمی درمانی را به عنوان یک قرص، کپسول یا مایع همان طور که شما در مورد داروهای دیگر انجام می دهید، فرو می برید. این روش راحت تر است زیرا شیمی درمانی می تواند اغلب در خانه انجام شود. اگر شما داروهای شیمی درمانی را از طریق دهانی بگیرید، بسیار مهو است که دز این داروها دقیق و در زمان مناسب، باشد و برای زمانی باشد که شما قرار است این کار را انجام دهید. برای کسب اطلاعات بیشتر، به شیمی درمانی دهان و دندان بخش آنچه شما باید بدانید، نگاه کنید.
داخل نخاعی یا IT: شیمی درمانی در داخل کانال نخاعی قرار داده شده و به سمت مایعی که مغز و نخاع را احاطه کرده، می رود. این مایع مایع مغزی نخاعی یا CSF نامیده می شود. شیمی درمانی در داخل CSF قرار داده شده و در سراسر مغز و نخاع انجام می شود. شما ممکن است یک سوزن در سمت راست ستون فقرات خود داشته باشید تا به سرعت دارو را به شما دهد یا یک کاتر بلند مدت و پورت می تواند در زیر پوست سر در طول عمل جراحی، قرار داده شود. این پورت یک مخزن Ommaya نامیده می شود. Ommaya یک دستگاه کوچک مانند درام است که یک لوله کوچک متصل به آن است. این لوله به سمت CSF در حفره مغز شما می رود. Ommaya در محل زیر پوست سر شما تا زمانی که درمان انجام می شود، باقی می ماند.
داخل شریانی: داروی شیمی درمانی به صورت مستقیم در داخل سرخرگ برای درمان یک منطقه واحد(مانند کبد، بازو یا پا) قرار داده می شود. این روش به محدود کردن اثر دارو کمک می کند و شیمی درمانی منطقه ای نامیده می شود.
داخل حفره ای: داروهای شیمی درمانی ممکن است از طریق یک کاتر در حفره شکمی(فضای اطراف روده و اندام های دیگر در شکم به نام شیمی درمانی داخل صفاقی) یا حفره قفسه سینه (فضای اطراف ریه ها و سایر اندام در قفسه سینه) قرار داده شود.
عضلانی یا IM: دارو از طریق یک سوزن داخل عضله قرار داده می شود (به عنوان یک تزریق یا شات).
داخل جراحت یا زخم: یک سوزن برای قرار دادن دارو به صورت مستقیم در داخل یک تومور در پوست ، زیر پوست یا در ارگان های داخلی، استفاده می شود.
موضعی: دارو به صورت مستقیم در یک ناحیه از سرطان روی پوست به عنوان یک کرم یا ژل و یا پماد قرار داده می شود.
آیا شیمی درمانی موجب آسیب و صدمه می شود؟
شما چگونگی احساس گرفتن یک قرص یا مالش دارو بر روی پوست خود را می دانید. و شما احتمالا احساس ناراحتی مختصری قبل از تزریق خواهید داشت. داروهای وریدی نباید برای اولین بار که در کاتر قرار داده می شوند، نباید ایجاد صدمه برای شما کند. اگر شما احساس درد، سوزش، خنکی یا هر چیز غیر معمولی در زمان گرفتن شیمی درمانی کردید، مستقیما به دکتر یا پرستار خود موضوع را بگویید.
آزمایشات بالینی چیست؟
آزمایشات بالینی با دقت مطالعات تحقیقاتی که در تست و آزمایش درمان های جدید سرطان امیدوار کنده بوده اند را، طراحی کرده اند. شما ممکن است بخواهید که با پزشک خود درباره این گزینه صحبت کنید. بیمارانی که بخشی از مطالعات تحقیقاتی خواهند بود، برای اولین بار از این درمان بهره مند خواهند شد. نتایج مطالعه همچنین به سایر بیماران نیز کمک خواهد کرد. در یک آزمایش بالینی، شما درمان استاندارد یا درمان جدیدی را خواهید گرفت که که تصور می شود به خوبی و شاید بهتر از آزمایش استاندارد باشد. مطالعات هرگز برای دیدن این مورد انجام نمی شود اگر شما بدون درمان از سرطان بهبود پیدا می کنید. همان طور که با هر مراقبت پزشکی دیگر، نیز وجود دارد شما آزاد هستید که از یک آزمایش بالینی در هر زمان خارج شوید و به دنبال انتخاب های دیگر باشید.
آیا من می توان در زمان گرفتن شیمی درمانی، داروهای دیگر را نیز بگیرم؟
برخی از داروها ممکن است اثرات شیمی درمانی شما را تغییر دهند. مطمئن شوید که درمان شما به خوبی فعالیت می کند و همچنین می تواند به خوبی کار کند. با پزشک یا پرستار خود در مورد داروهای نسخه ای و بدون نسخه خود، ویتامین ها، گیاهان و مکمل هایی که مصرف می کنید، صحبت کنید. یک لیست با نام هر یک از داروها، دز ان ها، چگونگی گرفتن آن ها، تجویز آن و دلیل گرفتن آن، ایجاد کنید. مطمئن شوید که این لیست شامل چیزهایی می شود که شما ممکن نیست فکر کنید که آن ها دارو هستند. حتی آن هایی که شما در حال حاضر و یا بعدا آن را خواهید گرفت را نیز در لیست ذکر کنید. این داروها شامل آسپیرین، مکمل های گیاهی و طبیعی، ویتامین ها، مواد معدنی و داروهای با مصرف بیش از حد می باشند.این لیست را با پزشک خود به اشتراک بگذارید. دکتر سرطان شما(انکولوژیست) به شما می گوید اگر شما باید مصرف هر نوع از این داروها را قبل از شروع شیمی درمانی متوقف کنید. پس از شروع درمان، با متخصص خود مصرف هر گونه دارو و یا مکمل را چک کنید.
چگونه من بدانم که شیمی درمانی در حال کار کردن است؟
تیم مراقبت سرطان شما، چگونگی درمان شما را با انجام آزمایش های خاص، چک خواهد کرد. این چک کردن ممکن است شامل معاینات فیزیکی، آزمایشات خون، اسکن و عکسبرداری با اشعه ایکس باشد. در مورد نتایج آزمایش و آنچه که در مورد پیشرفت شما نشان می دهند، را از پزشک خود سوال کنید. شما ممکن است عوارض جانبی داشته باشید اما این عوارض جانبی به شما نمی گویند که درمان در حال فعالیت است.
چگونه اجازه شیمی درمانی را بدهم؟
از شما خواسته میشود که یک رضایتنامه کتبی برای دریافت شیمی درمانی مبنی بر آگاه بودن از داروهایی که پزشک شما توصیه میکند، بدهید. پیش از امضاء رضایتنامه جواب سوالات ذیل را بدانید:
- چه داروی شیمی درمانی باید دریافت کنم؟
- داروها چگونه به من داده می شود؟
چه مواقعی دارو را دریافت می کنم؟ - چه مدت زمانی داروها را دریافت می کنم؟
- چه عوارض جانبی ممکن است داشته باشد؟
- این درمان به چه شکلی کار می کند؟
رضایتنامه ها معمولا بیان کننده اینست که پزشک شرایط شما، چگونگی مفید بودن شیمی درمانی برای شما، ریسک های درمان و دیگر گزینه های در دسترس را به شما توضیح داده است. امضاء این فرم به معنی اینست که شما این اطلاعات را تایید نموده و تمایل دارید که از طریق شیمی درمانی مورد معالجه قرار بگیرید. این فرآیند بنام رضایتنامه اطلاعات داده شده معروف است.
ایمنی شیمی درمانی
آیا در زمانیکه من تحت شیمی درمانی قرار دارم، میتوانم در کنار خانواده و دوستانم باشم؟
درمان های بسیار کمی وجود دارند که از شما میخواهند از نزدیکی با دوستان و خانواده تان در مدت زمان کوتاهی اجتناب کنید. اگر این چیزی است که باید انجام دهید، پزشک زمانیکه درباره گزینه های درمانی با شما صحبت می کند، به شما خواهد گفت.
اغلب داروهای شیمی درمانی ایمنی شما نسبت به آلودگی ها را کاهش می دهند. دور ماندن از هر شخصی که بیمار است بسیار اهمیت دارد. بهترین کار جهت پیشگیری از آلودگی شستن مرتب دستها، بویژه قبل از تماس با صورت، بینی، دهان و یا چشمهایتان است.از دوستان و خانواده خود بخواهید که مشابه همین کار ار زمانیکه در کنار شما هستند انجام دهند. برای اطلاعات بیشتر بخش ” شانس افزایش یافته خراش، خونریزی، آلودگی و آنمی پس از شیمی درمانی” را ببینید.
برای اطلاعات بیشتر در رابطه با بودن بهمراه دوستان و خانواده در خانه در زمان درمان، لطفا کمک به کودکان زمانیکه یکی از اعضاء خانواده آنها سرطان دارد : کنار آمدن با درمان و مراقبت از بیماران سرطانی در خانه: یک راهنما برای بیماران و خانواده. میتوانید آنها را آنلاین بخوانید یا برای دریافت یک کپی از انها با ما تماس بگیرید.
چگونه میتوانم خود و افرادی که با من زندگی می کنند را زمانیکه شیمی درمانی دریافت می کنم، محافظت نمایم؟
برای جلوگیری از تاثیر گذاشتن داروهای شیمی درمانی بر روی اعضاء خانواده، زمانی که بدن از شر آنها خلاص می شود در طول و پس از شیمی درمانی راههای زیادی وجود دارد. حدود ۴۸ ساعت بطول می انجامد تا بدن شما داروهای شیمی درمانی را بشکند و یا از بدن دفع نماید.
اغلب ضایعات از بدن خارج میشوند – ادرار، آب دهان، اشک و استفراغ. همچنین داروها درون خون شما وجود دارند. زمانیکه داروهای شیمی درمانی از بدن شما خارج می شوند، آنها می توانند به پوست شما آسیب برسانند یا تحریک نمایند – یا حتی دیگر افراد را. بخاطر داشته باشید که این بدین معناست که توالت ها می توانند منطقه خطرناکی برای کودکان و حیوانات باشند، و مراقبت نمودن بسیار اهمیت دارد. با پزشک خود در این مورد و دیگر خطرات مشورت نمایید.
در طول شیمی درمانی و ۴۸ ساعت پس از آن:
- پس از استفاده از توالت دو بار آن را فلاش کنید. پیش از فلاش نمودن درپوش را قرار داده تا چیزی بر روی شما نپاشد. اگر ممکن است، در این مدت می توانید از یک توالت دیگری استفاده کنید. اگر این امکانپذیر نبود، از دستکش استفاده نموده و پس از هر بار استفاده توالت را تمیز کنید.
- هم زن و هم مرد جهت استفاده باید بر روی توالت بنشینند. این کار پاچش را کاهش میدهد.
- پس از استفاده از توالت همیشه دست های خود را با آب گرم و صابون بشویید. دستهای خود را با دستمال کاغذی خشک نموده و دور بیاندازید.
- اگر در توالت استفراغ نمودید، تمام ان را شسته و توالت را دوبار فلاش کنید. اگر شما درون سطل یا وان استفراغ نمودید، با احتیاط ان را درون توالت ریخته و تمام ان را تمیز کرده و دوبار فلاش نمایید. سطل را با
- آب گرم و صابونی شسته و آبکشی نمایید، سپس آن را فلاش نمایید. سطل را با دستمال کاغذی خشک نموده و دستمال را دور بیاندازید.
- مراقب های شما اگر نیاز به هر گونه تماس با مایعات بدن شما بود، باید از دستکش یکبتار مصرف استفاده نمایند. (می توان از داروخانه ها تهیه نمود). آنها باید همیشه دستهای خود را با آب و صابون بشویند – حتی اگر دستکش داشته باشند.
- اگر مراقب با هر بخش از مایعات بدن شما تماس داشت، آن منطقه را باید بدقت با آب و صابون بشویید. امکان دارد که به نظر نرسد که این مایعات برای بدن مضر باشند، اما دقت کنید تا برای پیشگیری از بروز اتفاق
- ناخوشایندی، مراقبت ویژه ای بعمل آورید. در ملاقات بعدی شما، اجازه دهید که پزشک شما مطلع باشد. در معرض قرار گرفتن اغلب موجب بروز مشکلات می شود و مراقبت ویژه برای جلوگیری از این اتفاق باید انجام شود.
- هرگونه لباس و کفشی که مایعات بر روی آن ریخته شده است باید در ماشین لباسشویی شسته شود – نه با دست. آنها را با آب گرم و توسط دترجنتهای معمول خانگی بشویید. آنها را بهمراه لباسهای دیگر نشویید. اگر نمیتوانید انها را بلافاصله بشویید، انها را در یک کیسه پلاستیکی قرنطینه نمایید.
- اگر از کهنه های بزرگسالان، لباسهای زیر یا پدهای ضدعفونی استفاده می کنید، آنها را در دو کیسه پلاستیکی قرنطینه نموده و آنها را از طریق سیستم دفع زباله بدور بیاندازید.
آیا میتوانم در طول شیمی درمانی کار کنم؟
اینکه شما بتوانید به کارکردن، مدرسه رفتن و دیگر فعالیتها ادامه دهید به درمان شما و اینکه چگونه بر روی شما تاثیر می گذارد بستگی دارد. در برخی درمان ها نیاز است که شما در بیمارستان برای چند هفته یا بیشتر بمانید، اما برخی بیماران می توانند در طول درمان به کار خود ادامه دهند. شما باید برنامه درمانی خود را در انتهای روزها و ایام آخر هفته تنظیم نمایید تا با کمترین مقدار ممکن با برنامه کاری شما تداخل داشته باشند.
اگر شیمی درمانی موجب خستگی در شما شد، برای مدتی سعی نمایید تا برنامه کاری خود را تنظیم کنید. ممکن است که شما بتوانید یک برنامه پاره وقت یا کار خانگی تنظیم نمایید.
عوارض جانبی شیمی درمانی
چه چیزی موجب بروز عوارض جانبی می شود؟
سلولهای سرطانی تمایل به رشد سریع دارند، و داروهای شیمی درمانی سلولهایی که رشد سریع دارند را از بین می برند. اما بدلیل اینکه این داروها در کل بدن حرکت می کنند، انها می توانند بر روی سلولهای نرمال و سالمی که سریع رشد میکنند نیز تاثیر گذارند. تخریب سلولهای سالم موجب بروز عوارض جانبی می شود. همیشه عوارض جانبی به بدی انچیزی که شما تصور می کنید نیستند، اما بسیاری از بیماران در مورد این بخش از درمان نگران هستند.
سلولهای نرمالی که بیشتر در معرض تخریب قرار میگیرند سلولهای تولید کننده خون در مغز استخوان؛ فولیکولهای مو؛ و سلولهای موجود در دهان، جریان گوارشی و اندام تناسلی می باشند. برخی از داروهای شیمی درمانی می توانند سلولهای قلب، کلیه ها، مثانه، ریه ها و سیستم عصبی را تخریب کنند. در برخی موارد، به همراه شیمی درمانی، داروهایی برای کمک به محافظت سلولهای نرمال بدن تجویز می شوند.
چه چیزی در مورد عوارض جانبی شیمی درمانی باید بدانم؟
- همه افراد هر عارضه جانبی را نمی گیرند، و برخی دیگر عوارض کمتری می گیرند.
- شدت عوارض جانبی (چقدر بد هستند) بطور وسیعی از شخصی به شخص دیگر تفاوت دارد. در مورد اینکه کدام عوارض جانبی در شیمی درمانی شما شایع تر است، چه مدت انها باقی می مانند، چقدر بد میتوانند باشند و کی باید پزشک خود را از آنها مطلع نمایید، با پزشک و پرستار خود صحبت نمایید. برای اطلاعات بیشتر “چه زمانی در باره عوارض جانبی به پزشک خود زنگ بزنم” را مطالعه نمایید.
- ممکن است که پزشک شما جهت جلوگیری از برخی عوارض جانبی قبل از وقوع آنها به شما داروهایی دهد.
- برخی از شیمی درمانی ها عوارض جانبی طولانی مدتی دارند، مانند آسیبهای قلبی و عصبی یا مشکلات باروری. هنوز، بسیاری از مردم عوارض جانبی طولانی مدت ندارند. از پزشک خود در رابطه با اثرات طولانی مدت داروهای مصرفی بپرسید.
علیرغم اینکه عوارض جانبی ناخوشایند هستند، اما باید انها را با توجه به نیاز انسان به کشتن سلولهای سرطانی، تحمل کرد.
چه مدت عوارض جانبی شیمی درمانی باقی می مانند؟
برخی عوارض جانبی به آرامی و پس از اتمام درمان از بین می روند زیرا سلولهای سالم بمرور زمان خود را ترمیم می کنند. مدت زمانی که طول می کشد برخی عوارض جانبی از بین بروند و انرژی دوباره بازگردد از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. این به عوامل زیادی بستگی دارد مانند سلامت کلی شما و داروهایی که دریافت می کنید.
برخی عوارض جانبی تقریبا بسرعت از یبن میروند ولی برخی دیگر ممکن است ماه ها و شاید سالها باقی بمانند. گاهی اوقات عوارض جانبی میتوانند تا آخر عمر انسان باقی بمانند، مانند زمانیکه شیمی درمانی موجب آسیب های جدی و طولانی مدت به قلب، ریه ها، کلیه ها و اندام تناسلی می شوند. برخی گونه های خاص شیمی درمانی موجب اثرات با تاخیر مانند سرطان ثانویه می شوند که ممکن است سالها پس از درمان خود را نشان دهند.
اغلب مردم، درباره اینکه مدت زمان عوارض جانبی شان چقدر طول می کشند دچار دلسردی میشوند. اگر شما چنین حسی دارید با پزشک خود صحبت نمایید. ممکن است که شما قادر باشید که برنامه درمانی و یا داروهای درمانی خود را تغییر دهید. ممکن است که پزشک و پرستار شما راه هایی را برای مکاهش درد و ناراحتی به شما پیشنهاد دهند.
عوارض جانبی شایع شیمی درمانی کدام هستند؟
بیشتر مردم نگران این هستند که آیا عوارض جانبی دارند یا نه و اگر دارند چگونه است. این مروری از عوارض جانبی شایع شیمی درمانی میباشد. همچنین ما برخی نکات برای مدیریت انها به اشتراک میگذاریم.
خستگی ناشی از شیمی درمانی
خستگی یک از شایعترین عوارض درمان سرطان است. این شامل خستگی ملایم تا احساس خستگی کامل میشود. با خستگی یک روز طولانی تقاوت دارد و پس از استراحت و خواب بهتر نمیشود. در انتهای دوره درمانی خستگی بدترین چیز است. مانند دیگر عوارض جانبی، پس از مدت زمانی از بین میرود.
چیزهایی که ممکن است به خستگی کمک کند:
- بمقدار کافی استراحت نمایید، و ساعات طول روز را برای استراحت در نظر بگیرید.
- با پزشک و پرستار خود در باره یک تمرین منظم صحبت کنید. تمرین های ورزشی میتواند خستگی را کاهش میدهد.
- یک رژیم مناسب انتخاب کنید، و مقدار زیادی مایعات بنوشید.
- فعالیتهایتان را محدود نمایید، تنها کارهایی که بسیار اهمیت دارند را انجام دهید.
- زمانی که نیاز دارید کمک بخواهید. از خانواده، دوستان و همسایگان خود بخواهید تا به شما در انجام کارهایی مانند بچه داری، خرید، خانه داری یا رانندگی کمک کنند. ممکن است که از همسایگان خود بخواهید تا
- زمانیکه در حال خرید هستند، برای شما از فروشگاه خرید انجام دهند.
- پس از دراز کشیدن یا نشستن، به آرامی بلند شوید تا از سرگیجه جلوگیری شود.
- اگر خواب شب شما دچار مشکل میباشد، به پزشک خود اطلاع دهید.
ریزش مو در شیمی درمانی
ریزش مو موجب پریشانی می گردد. اما تمام داروهای شیمی درمانی منجر به ریزش مو نمی شوند. برخی افراد تنها مویشان نازک می شود و تنها خودشان متوجه می شوند. پزشک شما بشما می گوید که شیمی درمانی شما موجب ریزش مو میشود یا نه.
اگر شما مویتان را از دست می دهید، زمانیکه درمان به اتمام رسید، مجددا رشد آغاز می شود. اما ممکن است که رنگ و شکل آن متفاوت باشد.
ممکن است که شما فقط موهای سرتان را از دست ندهید. مژه ها و ابروها، موهای دست و پا و موهای زیر بغل و موهای شرمگاهی نیز تحت تاثیر قرار می گیرد.
معمولا ریزش مو بسرعت اتفاق نمی افتد. بیشتر اوقات مدت زمانی پس از شروع درمان آغاز می شود. در آن زمان ممکن است که موهای شما دانه دانه و یا بصورت دسته ای بریزد. برخی افراد زمانیکه این اتفاق افتاد موهای خود را میتراشند. هر مویی که باقی بمانند ممکن است خشک و ضعیف شود.
چیزهایی که در ریزش مو بشما کمک میکند:
- از شامپوهای ملایم استفاده کنید.
- از برسهای با داندانه های نرم استفاده کنید.
- اگر از سشوار استفاده میکنید، در دمای پایین کار کنید.
- از برسهای گرد برای حالتدهی موهایتان استفاده نکنید.
- موهایتان را رنگ نکنید.
- موهایتان را کوتاه نگه دارید. موهای کوتاه ضخیم تر بنظر میرسند. همچنین کوتاه بودن مو باعث میشود تا با ریزش آن بیشتر کنار بیایید.
- از کرم ضد آفتاب، کلاه، کلاه گیس و یا روسری برای محافظت سر خود از اشعه خورشید استفاده نمایید.
- جهت رویه بالش خود از پارچه ساتن استفاده کنید.
برخی اوقات، زمانیکه شما مویی در سر ندارید و یا زمانیکه مویتان مجددا رشد میکند، سر شما حساس، خشکو خارشی می شوند. ممکن است استفاده از حالت دهنده و یک شامپوی مرطوب کننده به شما کمک کند. همچنین، اگر نیاز بود از کرمهای ملایم و لوسیون ها استفاده نمایید. حتی ممکن است یک ماساژ آرام سر موجب احساس بهتر در شما شود.
پس از شیمی درمانی، تراکم و شکل موی شما ممکن است که تغییر کند. رنگ های مو مواد شیمیایی دارند که بر موی سر تاثیر منفی می گذارد. تحقیقاتی که نشان دهد پس از شیمی درمانی، رنگ آمیزی مو به موها آسیب بیشتری میزنند وجود ندارد ام بیشتر پزشکان به بیماران خود توصیه میکنند تا قبل از برگشت موها به حالت نرمال آنها را رنگ نکنند. ممکن است این کار تا شش ماه پس از درمان نیز بطول می انجامد.
اگر موهایم را از دست دادم، آیا باید سر خود را بپوشانم؟
برخی افراد که موهای خود را از دست میدهند، تصمیم می گیرند که از دستار، روسری، کلاه، کلاه گیس و یا دستمال سر استفاده می کنند. بقیه افراد موهای خود را بدون محافظت میگذارند. بقیه افراد نیز با توجه به اینکه در جمع حضور دارند یا در منزل بطور متناوب از این روشها استقاده می کنند. در اینجا نکاتی وجود دارد که اگر از کلاه گیس یا دستمال سر استفاده میکنید کارامد میباشد:
- قبل از اینکه کاملا موهای خود را از دست دهید، کلاه گیس را تهیه نمایید تا با رنگ و استیل و شکل طبیعی موهای شما سازگاری بیشتری داشته باشد.
- شما می توانید کلاه گیس خود را از یک فروشگاه ویژه افراد سرطانی تهیه نمایید.
- ممکن است که یک فروشنده بتواند با آمدن در منزل بشما کمک کند.
- ممکن است که کلاه گیسی که بدلیل درمان سرطان مورد نیاز است، مشمول تخفیفهای مالیاتی باشد. همچنین، ممکن است بطور کلی یا جزئی مشمول بیمه درمان شما باشند. اگر اینطور بود، از پزشک خود بخواهید جهت تهیه آن بشما نسخه دهد. در نسخه از واژه کلاه گیس استفاده نکنید
افزایش شیوع کبودی، خونریزی، آلودگی و آنمی پس از شیمی درمانی
اغلی مواقع شیمی درمانی موجی کاهش تعداد سلولهای خونی میشود. سلولهای خونی در مغز استخوان تولید میشوند. سه بخش مهم خون که تحت تاثیر شیمی درمانی قرار میگیرند عبارتند از:
- پلاکت ها: که به خون کمک میکنند تا لخته شده و از خونریزی جلوگیری کند.
- گلبولهای سفید: که با آلودگی ها مبارزه میکنند.
- گلبولهای قرمز: که اکسیژن را به سلولها حمل میکنند.
شیمی درمانی بخشی از سلولهای مغز استخوان را از بین می برد بنابراین سلولهای خونی کمتری تولید میشوند. کاهش در تعداد هر یک از این سلولها منجر به بروز عوارض جانبی می شود. پزشک شما سلولهای خونی شما را با انجام یک آزمایش بنام تعداد کل خون یا CBC چک می کند.
مشکلات خونریزی و لخته شدن
پلاکتها سلولهای خونی هستند که با مسدود نمودن رگهای خونی آسیب دیده و کمک به خون جهت لخته شدن موجب توقف خونریزی می شوند. احتمالا شما راحت تر از حالت نرمال دچار خونریزی و کبودی شوید حتی از یک صدمه ناچیز. کمبود پلاکتهای خونی را thrombocytopenia می نامند.
این علایم thrombocytopenia را به پزشک خود اطلاع دهید:
- کبودی غیر منتظره
- نقاط تخت قرمز رنگ کوچک در زیر پوست
- ادرار قرمز یا صورتی
- مدفوع سیاه یا خونی
- هرگونه خونریزی از دهان و بینی
- سردردهای بد
- سرگیجه
- درد در ناحیه مفاصل و ماهیچه ها
پزشک شما اغلب در طول مدت درمان، تعداد پلاکتهای شما را چک می کند. اگر مقدار زیادی کاهش داشته باشد، ممکن است که نیاز به انتقال پلاکت خون داشته باشید. هیچ راهی برای افزایش تعداد پلاکتهای خون شما وجود ندارد اما تعدادی احتیاطات وجود دارد که شما باید رعایت نمایید:
- هیچ دارویی را بدون اینکه با پزشک و پرستار خود در میان بگذارید استفاده نکنید. این داروها شامل آسپیرین و مسکن های عاری از آسپیرین مانند استامینوفن، ایبوپروفن و دیگر داروهایی که بدون نسخه میتوان آنها را تهیه نمود می باشند. برخی از این داروها می توانند مشکلات خونریزی را بیشتر نمایند.
- هیچ نوشیدنی الکلی ننوشید (آبجو، شراب و یا ویسکی) مگر اینکه پزشک شما تایید کره باشد.
- جهت نظافت دندان از مسواکهای با دندانه های نرم استفاده کنید و همچنین قبل از استفاده از نخ های دندان با پزشک خود مشورت نمایید.
- اگر آب بینی شما روان است، به آرامی آن را توسط یک دستمال کاغذی تمیز نمایید.
- مراقب باشید زمانیکه از قیچی، سوزن، چاقو و یا ابزار استفاده میکنید خودتان را نبرید و نشکنید.
- مراقب باشید زمانیکه در حال پخت و پز و یا اتوکشی هستید خود را نسوزانید. زمانیکه از فر استفاده میکنید بجای استفاده از دستمال از دستکش های مخصوص فر استفاده نمایید.
- از ورزشها و فعالیتهایی که ممکن است به شما آسیب برساند اجتناب کنید.
- برای جلوگیری از بروز یبوست بمقدار کافی از مایعات و غذاهای فیبردار استفاده نمایید.
- بجای استفاده ار تیغ اصلاح از اصلاح کننده برقی استفاده کنید.
- زمانیکه بیشتر از حد خم میشوید، سر خود را بالای قلب نگه دارید.
عفونت
تعداد کم گلبولهای سفید خونی موجب کاهش توانایی شما در برابر عفونت ها میشود. یک گونه از گلبولهای سفید خونی neutrophil نامیده میشوند، که بویژه در مبارزه با عفونت ها اهمیت دارد. کمبود neutrophil بیماری neutropenia نامیده می شود. عفونتها می توانند در هر قسمتی از بدن بیماران بوجود آیند بویژه در دهان، پوست، ریه، مجاری ادراری و روده بزرگ بیشتر شایع هستند.
اگر تعداد گلبولهای سفید افت زیادی کند، ممکن است که پزشک شما شیمی درمانی را متوقف کرده و به شما دوزهای کمتری از داروهای شیمی درمانی بدهد، و یا در برخی مواقع، یک دوزی از فاکتور رشد تزریق می شود که موجب افزایش تولید گلبولهای سفید خون توسط سلولهای مغز استخوان میشود. زمانیکه دلیل کاهش گلبولهای سفید خون شیمی درمانی تشخیص داده شود، برای جلوگیری از این رویداد از فاکتورهای رشد استفاده می شود.
درحالیکه هیچ راهی برای افزایش تعداد گلبولهای سفید خونی وجود ندارد، برای جلوگیری از عفونت کارهایی میتوان انجام داد که عبارتند از:
- در طول روز دستهای خود را بشویید به ویژه قبل از غذا خوردن و پس از دستشویی رفتن.
- از جمعیت دور بمانید.
- از افرادی که بیماری مسری دارند دور بمانید مانند سرماخوردگی، آنفلوآنزا، سرخک و یا آبله مرغان.
- هیچ واکسن ایمنی ساز را قبل از چک کردن با پزشک سرطان خود استفاده نکنید.
- از افرادی که اخیرا ایمن سازی شده اند دوری کنید مانند واکسن آبله مرغان و یا آبله. از پزشک خود در رابطه با اینکه کدام واکسن اهمیت بیشتری دارد و اینکه چه مدت باید از افرادی که این واکسن ها را دریافت نموده اند دوری کرد بپرسید.
- مناطق اطراف خروج مدفوع را پس از هربار مدفوع نمودن بدقت ولی با ملایمت تمیز نمایید. از پزشک خود توصیه هایی برای زمانیکه منطقه دچار زخم یا هموروئید شود بگیرید. همچنین قبل از استفاده از تنقیه و یا شیاف با پزشک خود مشورت نمایید.
- هیچوقت کوتیکول ناخن خود را برش، گاز یا پاره نکنید.
- مراقب باشید زمانیکه از قیچی یا سوزن و یا چاقو استفاده می کنید خود را نبرید یا موجب شکستگی نشوید.
- بجای استفاده ار تیغ اصلاح از اصلاح کننده برقی استفاده کنید تا از پارگی در پوست اجتناب شود.
- جهت نظافت دندان از مسواکهای با دندانه های فوق – نرم استفاده کنید و همچنین قبل از استفاده از نخ های دندان با پزشک خود مشورت نمایید.
- جوش های خود را نخارانید و فشار ندهید.
- روزانه از حمام آب گرم (نه داغ) و دوش آب گرم و وان استفاده کنید. پوست خود را با دست خشک کنید. آن را نسابید.
- اگر پوستتان خشک شد و ترک خورد از لوسیون ها و یا روغن های نرم کننده استفاده نمایید.
- مکانهای بریده شده، شکسته و خراشیده شده را فورا با آب گرم و صابون پاک کنید. از یک پماد آنتی بیوتیک استفاده نمایید و آن را بانداژ کنید.
- زمانیکه باغبانی میکنید یا فضولات حیوانات و کودکان را پاک می کنید، حتما از دستکش های ضد آب استفاده نمایید. پس از آن دستکش را بخوبی بشویید تا روزنه های آن که بسیار ریز هستند دیده شوند.
حتی اگر شما مراقبت های ویژه انجام دهید، زمانیکه تعداد گلبولهای سفد خونتان کم باشد، ممکن است که شما قادر به مقابله با عفونت ها نباشید.بطور مرتب و روزانه برای علایم و نشانه های عفونت بدن خود را چک کرده و مورد بررسی قرار دهید. توجه ویژه ای به چشمها، بینی، دهان و مناطق جنسی و مقعدی داشته باشید. علایم عفونت میتواند شامل موارد زیر باشد:
- تب بالای ۱۰۰.۵ درجه فارنهایت زمانیکه دمای بدن شما از طریق دهان گرفته شود.
- لرز
- تعریق
- مدفوع شل (می تواند یک عارضه جانبی در شیمی درمانی باشد)
- احساس سوزش در زمان ادرار
- سرفه شدید یا گلودرد
- خارش یا ترشحاتت غیر معمول در واژن
- قرمزی، تورم یا حساسیت بویژه در اطراف یک بخیه، زخم، جوش، اطراف تزریق وریدی و یا کاتتر ورید مرکزی
- درد ناحیه شکمی
فورا هرگونه علایم عفونت را به پزشک خود اطلاع دهید. اگر تب دارید قبل از اینکه با پزشک خود مشورت نکرده اید از آسپیرین، استامینوفن و هرگونه داروی کاهش دهنده دمای بدن استفاده نکنید.
برای اطلاعات بیشتر در مورد سیستم ایمنی، عفونت و سرطان و چگونگی پیشگیری از انها، لطفا آلودگی افراد سرطانی را مطالعه نمایید. می توانید ان را بصورت آنلاین مطالعه نمایید و یا کپی ان را از ما بخواهید.
آنمی
آنمی، زمانی رخ میدهد که تعداد گلبولهای قرمز خون شما بسیار کم باشد و بافتهای بدن شما اکسیژن کافی دریافت نکنند تا خوب کار کنند. ممکن است که شما علایم زیر را داشته باشید:
- خستگی شدید (کوفتگی)
- سرگیجه
- پوست رنگ پریده
- احساس سرما داشتن
- تنگی نفس
- ضعف
- طپش قلب
برای افزایش تعداد گلبولهای قفرمز خونی خود کاری نمی توانید بکنید اما چیزهایی وجود دارد که میتواند به شما در مواجهه با آنمی کمک کند. سعی کنید که ایده های لیست شده در بخش “خستگی ناشی از شیمی درمانی” را انجام دهید اگر آنمی موجب احساس شدید خستگی در شما شده است. اگر علایم لیبست شده را داشتید اجازه دهید پزشک و پرستار شما مطلع شوند.
اگر گلبولهای قرمز خونی شما تعداشان کم شده است، ممکن است که نیاز به انتقال خون باشد. برخی افراد با استفاده از فاکتور رشد درمان میشوند – دارویی که برای افزایش تعداد گلبولهای قرمز خونی که مغز استخوان تولید میکند استفاده می شود.
اطلاعات بیشتر را می توانید از بخش آنمی در بیماران سرطانی مطالعه نمایید.
تهوع و استفراغ
تهوع و استفراغ دو عارضه جانبی ترسناک در شیمی درمانی است. مدت ابتلا و شدن آن بستگی به داروهایی که استفاده میکنید و اثرات داروها دارد.
ممکن است که تهوع و استفراغ در طول درمان شروع شود و چند ساعتی بطول انجامد. اغلب اوقات اما نه کمتر، ممکن است که تهوع و استفراغ شدید برای بیش از یک روز بطول بیانجامد. اگر دچار استفراغ شدید و یا تهوع شما برای بیش از یک روز طول کشید، و یا اینکه مشکل آنقدر شدید باشد که مایعات بدن را نتوانید نگه دارید، با پزشک و پرستار خود صحبت نمایید.
تهوع و استفراغ را معمولا همیشه میتوان با تغییر سبک خوردن و داروهایی که علایم هر دو را کاهش می دهند (این داروها را anti-emetics می نامند) درمان کرد. داروهای ضد تهوع مختلف برای افراد مختلف استفاده میشود. قبل از اینکه کاملا احساس راحتی نمایید ممکن است که نیاز باشد بیش از یک دارو را استفاده نمایید. دلسرد نشوید. با پزشک و پرستار خود جهت یافتن داروی ضد استفراغ مناسب تعامل داشته باشید.
بسیاری از مردمی که تحت شیمی درمانی قرار میگیرند دچار وسواس میشوند، حتی قبل از شروع درمان. این حالت تهوع مقدماتی نامیده می شود که بسیار واقعی است. بهترین روش برای کنار آمدن با این بیماری استفاده از داروهای ضد تهوع برای جلوگیری از تهوع می باشد. از روش های تمدد اعصاب نیز می توان استفاده کرد.
مواردی که میتواند در مورد تهوع و استفراغ به شما کمک میکند:
- از وعده های غذایی بزرگ اجتناب کنید تا احساس پری معده نداشته باشید. از وعده های غذایی متناوب و کوچک در طول روز بجای یک وعده بزرگ استفاده کنید.
- مایعات را حداقل یکساعت قبل یا بعد از غذا بخورید بجای اینکه بهمراه غذا بخورید.
- به آرامی بنوشید و بخورید.
- از غذاهای شیرین، سرخ شده و روغنی استفاده نکنید.
- غذاها را بصورت سرد یا در دمای اتاق میل کنید تا بوی آن شما را آزار ندهد.
- برای هضم بهتر غذای خود را خوب بجوید.
- اگر استفراغ یک مشکل در صبح ها میباشد، قبل از برخاستن از غذاهای خشک مانند سریال ها، نانهای تست شده و کراکرها استفاده نمایید. (اگر دهان شما خشک است و یا زخم دهانی دارید این کار را انجام ندهید.)
- از نوشیدنی های سرد و شفاف مانند، آب سیب، چای و یا نوشابه زنجفیلی که گازش را از دست داده باشد، استفاده کنید.
- قطعه های یخ، نعناع و آبنباتهای تارت را بمکید. (اگر زخم گلو یا دهان دارید آب نباتهای تارت را استفاده نکنید.)
از بوهایی که شما را آزار می دهد اجتناب کنید مانند بوهای پخت و پز، دود سیگار یا عطر - پس از غذا خوردن بر روی صندلی استراحت کنید، اما برای حداقل ۲ ساعت پس از غذا دراز نکشید.
- لباسهای گشاد بپوشید.
- زمانیکه احساس تهوع دارید نفس عمیق و آرام بکشید.
- با صحبت نمودن با دوستان و خانواده، گوش دادن به موسیقی و یا تماشای تلویزیون یا فیلم خود را تخلیه نمایید.
- از تکنیک های تمدد اعصاب استفاده نمایید.
عوارض جانبی دیگر شیمی درمانی و نکاتی برای مدیریت آنها
تغییر اشتها
روزهایی وجود خواهد داشت که شما بدلیل چیزهایی مانند استفراغ، تغییر ذائقه و یا مشکلات دهان و گلو نتوانید چیزی بخورید. ممکن است که شما همچنین بدلیل افسردگی و خستگی، اشتهای خود را از دست بدهید.
اگر اشتهایتان کم است، این نکات را رعایت کنید:
- وعده های غذایی کوچک و اسنک را هرجوری که دوست دارید بخورید. مجبور نیستید هر روز ۳ وعده غذایی بخورید.
- رژیم غذای خود را تغییر دهید و دستورهای غذایی جدید را امتحان نمایید.
- قبل از غذا خوردن هر صورتی که دوست دارید پیاده روی کنید. این کار موجب گرسنگی شما می شود.
- وعده های غذایی روتین خود را تغییر دهید. برای مثال، در حضور نور شمع و یا در مکانهای متفاوت غذا بخورید.
- با اعضاء خانواده و دوستان غذا بخورید. زمانیکه تنها غذا می خورید به رادیو گوش کنید یا تلویزیون ببینید.
- اگر تنها زندگی میکنید، ممکن است که از برنامه های تحویل غذایی مانند Meals on Whe و یا مشابه آن برای دریافت غذا استفاده نمایید. از پزشک، پرستار و یا اداره محلی انجمن سرطان آمریکا در باره این خدمات بپرسید.
یبوست
اغلب مردم بواسطه شیمی درمانی دچار یبوست می شوند (مشکل در دفع مدفوع). دیگر افراد ممکن است که بدلیل تحرک کم، خوردن بیش از اندازه، تغییرات در رژیم غذایی و یا بدلیل استفاده از داروهای خاص مسکن دچار این عارضه شوند. اگر در مدت ۲ روز و یا بیتشر دفع مدفوع نداشتید با پزشک خود تماس بگیرید. ممکن است که نیاز باشد که شما از ملین یا نرم کننده استفاده کنید، اما قبل از اینکه انها را استفاده کنید، حتما با پزشک خود بررسی نمایید بویژه اگر تعداد گلبولهای سفید و پلاکتهای خون شما کم شده باشد.
مواردی که می تواند کمک کند شما با یبوست کنار بیایید:
- مقدار زیادی مایعات بنوشید تا مدفوع شما نرم باشد. مایعات گرم و داغ معمولا بهتر عمل می کنند.
- مقدار زیادی غذاهای با فیبر بالا بخورید. غذاهای با فیبر بالا شامل سبوس، نان گندم و سریال صبحانه، سبزیجات خام یا پخته، میوه های پخته و خام، آجیل و ذرت بو داده می باشد.
- فعالیتهای بدنی انجام دهید. تنها پیاده روی نیز مفید می باشد، همانند یک برنامه منظم تمرینی. قبل از انجام تمارین سنگین ورزشی با پزشک خود چک کنید.
زمانیکه شیمی درمانی سلولهای ناحیه روده را تحت تاثیر قرار می دهد، میتواند منجر به اسهال شود. اغلب مواقع اسهال بمعنی ۲ یا بیشتر از دوبار دفع مدفوع در ۴ ساعت می باشد. اگر شما اسهالی دارید که بیشتر از ۲۴ ساعت ادامه داشت و یا درد و گرفتگی بدنبال آن وجود داشت، به پزشک خود اطلاع دهید. در موارد شدیدتر، ممکن است پزشک به شما داروی ضد اسهال بدهد، اما از استفاده بیش از اندازه داروی ضد اسهال بدون اجازه پزشک خودداری کنید.برخی داروهای شیمی درمانی باعث اسهال می شوند. پزشک شما دستورات لازم برای استفاده از داروها را به شما می دهد.
مواردی که به کنترل اسهال شما کمک می کند:
- مقدار کمی غذا بخورید اما دفعات بیشتر
- از خوردن قهوه، چای، الکل و شیرینی اجتناب کنید.
از غذاهای با فیبر بالا که باعث اسهال و درد شکم می شود اجتناب کنید. این غذاها شامل نانهای غلات و سریالها، سبزیجات خام، حبوبات، آجیل ها، دانه های خوراکی، ذرت بوداده و میوه های تازه و خشک شده - میباشند.
- از غذاهای کم فیبر استفاده کنید مانند نان سفید، برنج سفید و نودلها، سریالهای خامه ای، موز رسیده، میوه های کنسرو شده یا پخته شده بدون پوست، پنیر دلمه شده، ماست، تخم مرغ، سیب زمینی پخته و له شده
- بدون پوست، پوره سبزیجات، مرغ و بوقلمون بدون پوست و ماهی می باشد.
- از غذاهای سرخ شده، روغنی و تند اجتناب کنید.
- از شیر و محصولات لبنی که موجب تشدید اسهال میشوند اجتناب کنید.
- غذاهایی که از پتاسیم غنی هستند بیشتر استفاده کنید مانند موز، پرتقال، سیب زمینی و آب هلو و زردآلو مگر اینکه پزشک شما چیز دیگری به شما گفته باشد.
- برای جبران آب از دست رفته مقدار زیادی مایعات بنوشید. مایعات ملایم و شفاف مانند آب سیب، آب، براث شفاف، و یا نوشیدنی زنجفیلی بهترین هستند. مطمئن باشید که آنها در دمای اتاق هستند و آنها را به آرامی بنوشید. قبل از نوشیدن نوشیدنی های گاز دار اجازه دهید که گاز آنها خارج شود.
اگر اسهال شما شدید بود (بدین معنی که ۷ یا ۸ بار دفع مدفوع در ۲۴ ساعت) سریعا به پزشک خود اطلاع دهید. از پزشک بخواهید که یک رژیم مایعاتی شفاف بدهد که شاید به سیستم دفع شما استراحت دهد. سپس، زمانیکه احساس بهتری پیدا کردید، به آرامی غذاهای کم فیبر به آن بیافزایید. رژیم مایعاتی شفاف تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن شما را تامین نمیکند، بنابراین از این رژیم بیشتر از ۳ تا ۴ روز پیروی نکنید. اگر اسهال شما بهتر شد، ممکن است که نیاز باشد که از طریق تزریق وریدی مواد مغذی آب و مواد مغذی از دست رفته را جایگزین کنید.
مشکلات دهان، لثه، زبان و گلو
در طول درمان سرطان مراقبت خوب از دهان بسیار اهمیت دارد. شیمی درمانی میتواند زخمهایی در ناحیه گلو و دهان ایجاد کند. این می تواند موجب بروز خشکی ، حساسیت و خونریزی در ناحیه شود. زخم های دهان تنها موجب درد نمی شوند بلکه میتواند توسط میکروبهای موجود در دهان عفونی شود. عفونت در مدت شیمی درمانی می تواند بسیار خطرناک باشد بدلیل اینکه مقابله با آن دشوار است. برای کمک به پیشگیری از آن اقدامات ممکن را باید انجام دهید.
برخی بیماران متوجه تغییر رنگ زبان در مدت شیمی درمانی می شوند. این نقاط سیاه بنام hyperpigmentation نامیده می شوند. این بیماری در افراد با پوست تیره شایع تر است. دلیل آن هنوز ناشناخته است، خطرناک و یا دردناک نیست، و خودش پس از اتمام درمان از بین می رود.
روشهای حفظ سلامت دهان، لثه، زبان و گلو
- حداقل دو هفته قبل از شروع درمان دندانهای خود را تمیز کنید، و مراقب هرگونه پوسیدگی، آبسه، بیماریهای لثه و یا دندانهای مصنوعی لق شده باشید. اینکار باعث می شود شما زمان کافی برای عملی که مورد نیاز است داشته باشید.
- از دندانپزشک خود بخواهید تا بهترین روش برای مسواک زدن و نخ کشیدن دندان هایتان را در مدت شیمی درمانی به شما بگویید.
- بدلیل اینکه شیمی درمانی موجب افزایش پوسیدگی در دندان شما می شود، از پزشک خود یک برنامه برای شستشوی دندانتان با فلوراید یا ژل بخواهید.
- پس از هر وعده غذایی دندانتان را مسواک بزنید. از یک مسواک با برسهای فوق نرم و تماس ملایم استفاده نمایید – مسواک زدن خشن می تواند بافتهای نرم دهانی را از بین ببرد.
- اگر لثه های شما بسیار حساس هستند، از دندانپزشک خود بخواهید تا یک نوع ویژه از مسواک، نخ دنادن و خمیردندان به شما معرفی کند.
- پس از هربار استفاده مسواک خود را بدقت بشویید و در یک جای خشک نگاه دارید.
- از بکار بردن دهانشویه های تجاری اجتناب کنید. آنها معمولا حاوی مواد حساسیت زا مانند الکل می باشد. بجای آن از پزشک و پرستار خود بخواهید تا یک دهانشویه ملایم جهت پیشگیری از عفونتهای دهانی به شما معرفی کند.
اگر زخمها در دهان شما گسترش پیدا کردن ، سریعا به پزشک و پرستار خود اطلاع دهید زیرا احتمالا نیاز به درمان دارید. اجازه دهید که پزشک شما بداند که آبا زخمهای شما دردناک هستند و آیا آنها مانع غذا خوردن شما میشوند.
اگر زخم ها دردناک بودند و مانع از غذا خوردن شما میشوند این نکات را رعایت نمایید:
- از پزشک خود بخواهید تا در صورت وجود چیزی بر روی زخمهای شما بگذارد تا درمان شوند و دارویی به شما بدهد تا درد را کاهش دهد.
- غذاها را در دمای اتاق یا سرد بخورید. غذاهای داغ و گرم میتوانند گلو و دهان حساس را بسوزانند.
- از غذاهای نرم و تسکین دهنده استفاده کنید مانند بستنی، میلک شیک ها، غذای کودکان، میوه های نرم (مانند موز و پوره سیب)، سیب زمینی له شده، غلات و حبوبات پخته شده، تخم مرغ عسلی و املت، پنیر دلمه،
- ماکارانی و پنیر، فرنی، پودینگ و ژلاتین استفاده کنید. همچنین شما می توانید میوه های پخته شده را بوسیله مخلوط کن پوره و نرمتر کرده که خوردن آنها راحت تر شود.
- از غذاهای اسیدی و تحریک کننده مانند گوجه فرنگی، مرکبات و آبمیوه مرکبات (پرتقال، گریپ فروت و لیمو)، غذاهای تند و نمک، غذاهای سفت و خشن و خشک مانند سبزیجات خام، چوب شور، گرانولا و نان تست اجتناب کنید.
اگر دهان شما خشک است و شما را اذیت میکند و یا موجب می شود که خوردن برای شما دشوار شود، سعی کنید این نکات را رعایت کنید:
- از پزشک خود بخواهید تا در صورت نیاز برای مرطوب کردن دهان خود از محصولات تولید کننده مصنوعی آب دهان برای شما تجویز کند.
- مقدار زیادی مایعات بنوشید.
- قطعات یخ، بستنی یخی یا آب نباتهای سفت بدون قند را بمکید.
- آدامس های بدون قند بجوید.
- غذاهای خشک را بوسیله کره، مارگارین، آبگوشت، سس و سوپ مرطوب نمایید.
- غذاهای خشک و ترد را در مایعات ملایم بخیسانید.
- غذاهای نرم و پوره شده بخورید
- اگر لبهای شما خشک می شود از نرم کننده های لب استفاده کنید.
مشکلات عصبی و ماهیچه ای
داروهای شیمی درمانی معینی میتوانند موجب بروز نوروپاتی خارجی شوند، یک مشکل عصبی که موجب مورمور شدن، گزگز کردن و سوزن سوزن شدن، احساس سوزش، ضعف و یا بی حسی در دستها و پاها میشود.
ممکن است که شما هر یک از این نشانه های مربوط به اعصاب را داشته باشید:
- از دست دادن تعادل
- کندی
- مشکل در برداشتن اشیاء و بستن دکمه لباسها
- مشکل راه رفتن
- درد فک
- ریزش مو
- تغییرات بصری
- درد شکم
- یبوست
در امتداد تاثیر بر روی اعصاب، برخی داروهای مشخص شیمی درمانی می توانند بر روی ماهیچه ها تاثیر گذاشته و آنها را ضعیف، خسته و زخمی نمایند.
تاثیرات عصبی و ماهیچه ای میتوانند ترسناک باشند، و هنوز در بسیاری از موارداگر زود اتفاق بیافتد جدی نیستند. معمولا آنها کوتاه مدت هستند و پس از اتمام درمان بهتر میشوند. هنوز، مطلع کردن پزشک از علایم عصبی و ماهیچه ای در اسرع وقت اهمیت دارد. اگر آنها را بدون توجه بگذارید و درمان نکنید ممکن است که دردناک شوند. ممکن است که چزشک شما بخواهد برای مدت کوتاهی شیمی درمانی را متوقف نماید و یا به شما درمانی را پیشنهاد دهد تا درد را کاهش دهد.
احتیاط و قضاوت صحیح میتواند به شما در کنار آمدن با مشکلات عصبی و ماهیچه ای کمک کند.
این نکات را رعایت نمایید:
- اگر انگشتان شما بیحس می شود، در موقع حمل اشیاء تیز، داغ و هر چیز خطرناک دقت نمایید.
- اگر حس تعادل شما تحت تاثیر قرار گرفت، بدقت راه روید و از عصا و کمک کننده های حرکتی استفاده نمایید و از زیرپایی یا یک حصیر در وان و حمام استفاده نمایید.
برای اطلاعات بیشتر بخش نوروپاتی ثانوی بدلیل شیمی درمانی را مطالعه نمایید.
تغییرات پوست و ناخن
ممکن است که در مدت شیمی درمانی مشکلات خفیف پوستی داشته باشید مانند تغییرات رنگ، قرمز شدن، خارش، پوسته شدن، خشکی، التهاب و آکنه.
شما می توانید خودتان مشکلاتتان را خودتان حل کنید با این نکات:
- اگر آکنه در شما رشد کرد سعی کنید که صورت خود را تمیز و خشک نگه دارید.
- برای اجتناب از خشکی پوست، یشتر از وان های طولانی داغ از دوشهای گرم استفاده نمایید.
- از عطر، ادوکلن و یا لوسیون های پس از اصلاح استفاده نکنید. معمولا این محصولات حاوی الکل می باشند و می توانند پوست شما را خشک نمایند.
- برای رفع خارش از نشاسته ذرت استفاده نمایید (مانند پودر از آن استفاده کنید).
برخی داروهای شیمی درمانی زمانی که از طریق ورید وارد بدن شوند می توانند در امتداد ورید موجب تیرگی پوست شوند. این تغییر رنگ معمولا پس از اتمام درمان کم کم از بین میرود.
بیشتر مشکل پوستی خیلی جدی نیستند، اما برخی از انها نیازمند مراقبت هستند. برای مثال، برخی داروهای شیمی درمانی زمانیکه از طریق تزریق وریدی به بدن وارد می شوند، اگر از ورید به بیرون نشت کنند می توانند موجب آسیبهای جدی و طولانی مدت بافتها شوند. در صورت مشاهده تورم و بروز هرگونه سوزش و درد در ناحیه تزریق زمان انجام تزریق، سریعا به اطلاع پزشک یا پرستار خود برسانید. این علایم همیشه بمعنای وجود مشکل نیستند، اما همیشه باید سریعا مورد بررسی قرار بگیرند.
اگر شما ناگهان و بشدت دچار خارش شدید، یا جوش و کهیر در پوست شما بوجود آمد و یا اگر شروع به خس خس کردن یا هر مشکل تنفسی کردید، سریعا پزشک خود را مطلع نمایید. این علایم ممکن است نشاندهنده یک واکنش آلرژیک به دارو باشد که نیازمند توجه و مراقبت سریع میباشد.
- ممکن است که برخی داروها در پوست شما نسبت به نور خورشید حساسیت ایجاد نمایند. در مورد استفاده از کرم ضدآفتاب با پزشک خود مشورت نمایید. ممکن است که که نیاز باشد بطور کامل از نور خورشید اجتناب کنید.
- برای جلوگیری از ورود نور خورشید از لباسهای آستین بلند، شلوار و کلاههای پهن استفاده نمایید.
- ممکن است که ناخنهای شما تیره، شکننده و یا ترک خورده شوند و یا ممکن است در آنها خطوط عمودی رشد کند. زمانیکه ظرف می شورید، باغبانی می کنید و یا دیگر کارها را انجام می دهید از دستکش استفاده کنید. برخی محصولات غیر تجویزی میتوانند ناخن های شما را تقویت کنند اما همچنین می توانند موجب تحریک ناخن شما شوند.
اگر هرگونه تلاش شما برای رفع مشکلات پوست و ناخن مثبت نبود با پزشک خود مشرت نمایید. اگر هرگونه قرمزی پوست، درد و یا تغییر در اطراف کوتیکول و یا ناخن داشتید و یا هرکونه مشکل دیگر پوستی که شما را نگران نموده است، حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
تغییرات در ادرار و مشکلات کلیه و مثانه
اغلب داروهای شیمی درمانی میتوانند مثانه شما را تحریک کند و یا موجب آسیب های طولانی مدت کلیه ها شود. ممکن است که رنگ ادرار شما تغییر کند (نارنجی، قرمز، سیز یا زرد) یا بوی تند و یا بوی داروهای مصرفی را می دهد. ممکن است که برای مدت کوتاهی رنگ و بوی مدفوع تغییر کند.
اگر شیمی درمانی شما این تاثیرات را داشت، به پزشک خود اطلاع دهید. اگر هر کدام از علایم زیر را مشاهده کردید به پزشک خود اطلاع دهید.
- احساس درد و سوزش در هنگام ادرار
- ادرار بمقدار کم
- احساس ناگهانی ادرار داشتن
- ادرار خونی یا قرمز (برخی داروهای شیمی درمانی منجر به تغییرات رنگ ادرار می شود. به پزشک خود اطلاع دهید.)
- تب
- لرز
برای ادرار کافی مقدار زیادی مایعات بنوشید تا از مشکلات بیشتر اجتناب شود. آب، آبمیوه، قهوه، چای، سوپ، نوشیدنیهای غیرالکلی، فرنی، بستنی، بستنی یخی و ژلاتین را میتوان بعنوان مایعات در نظر گرفت.
افزایش وزن
بسیاری از افراد در مدت شیمی درمانی افزایش وزن پیدا می کنند. مطمئن نیستسم که دلیل ان چیست. بدون توجه به اینکه وزن شما زیاد می شود یا کم، تغذیه خوب در مدت درمان بسیار اهمیت دارد. افرادی که بهتر غذا می خورند بهتر می توانند با عوارض جانبی مقابله کنند و در مقابله با عفونت ها تواناتر هستند. همچنین بدن انها می تواند سریعتر بافتهای سالم بسازد.
خوب خوردن در مدت درمان بدین معنی است که یک توازنی در رژیم غذایی محتوی تمام مواد مغذی مورد نیاز بدن بوجود آید. شما باید از تمام گروه های غذایی که ذکر می شود، استفاده نمایید:
میوه و سبزیجات؛ ماکیان، ماهی و گوشت؛ غلات و نان؛ و محصولات لبنی. همچنین شما باید مقدار کافی کالری روزانه را دریافت نمایید تا وزن تان بالا بماند و مهمتر از ان پروتئین کافی برای ترمیم و ساختن پوست، مو، ماهیچه و اندامها داشته باشید.
ممکن است که نیاز باشد جهت حفاظت از مثانه ها و کلیه هایتان مقدار زیادی آب و مایعات بنوید.
دیگر سوالاتی که ممکن است درباره شیمی درمانی داشته باشید.
پیش از اولین بار شیمی درمانی چه چیزی باید بخورم؟
شیمی درمانی می تواند در هر جایی و بمدت چند دقیقه تا چند ساعت بطول انجامد. حتما قبل از آغاز درمان چیزی بخورید. بسیاری از مردم دریافته اند که خوردن یک غذای سبک و یا اسنک یک ساعت یا بیشتر قبل از شروع درمان منجر به این می شود که شیمی درمانی بهتر عمل کند.اگر شما ساعتهای متمادی برای درمان حضور دارید، قبلا برنامه ریزی نمایید و با خود غذای سبک یا اسنک درون کیسه و بسته بندی شده بیاورید. اگر مایکروفر و یا یخچالی وجود داشت از آن استفاده کنید.
آیا می توانم الکل بنوشم؟
مقدار کمی الکل می تواند کمک به آرامش شما کند و اشتهای شما را افزایش دهد. اما الکل می تواند با برخی داروها تداخل ایجاد نموده و یا موجب شود که عوارش جانبی شدیدتر شوند. حتما در رابطه با امکان نوشیدن آبجو، شراب و یا دیگر نوشیدنیهای الکلی با پزشک خود مشورت نمایید.
آیا باید از مکمل ها و ویتامین ها استفاده کنم؟
یک جواب برای این سوال وجود ندارد، اما یک چیز مشخص است: رژیم غذایی و یا برنامه غذایی نمی تواند سرطان را درمان نماید. استفاده از ویتامین ها و مکملهای معدنی و یا داروهای جایگزین هیچوقت نمی تواند جای مراقبتهای پزشکی رابگیرد. شما قبل از اطلاع پزشک نباید هیچ مکملی استفاده نمایید. لطفا برای اطلاعات بیشتر به صفحه داروهای جایگزین و مکمل در وبسایت ما بروید.
فراخوانی پرتو چیست؟
اگر شما قبلا پرتودرمانی داشته اید، شما می توانید دچار فراخوانی پرتو شوید. در مدت و مدت زمان اندکی پس از دریافت برخی داروهای شیمی درمانی، ممکن است که پوست منطقه ای که قبلا تحت پرتودرمانی قرار گرفته بود قرمز شود – یک سایه در هر جا که از روشن به تیره تشکیل میشود- و ممکن است بخارد یا بسوزد. این فراخوانی پرتو می باشد، و ممکن است که این واکنش ساعتها و حتی روزها باقی بماند. شما می توانید با قراردادن کمپرس مرطوب و سرد در ناحیه تحریک شده موجب آرام شدن و کاهش خارش و سوزش ان شوید. در باره هرگونه تغییر و تحریک در پوست با پزشک و پرستار خود صحبت نمایید.
چه زمانی درباره عوارض جانبی شیمی درمانی با پزشک خود تماس بگیرم؟
در این زمان، احتمالا شما بیشتر از هر وقت دیگر در زندگی خود با بدن خود هماهنگ هستید. شما به هر تغییر فیزیکی و عدم توازن توجه میکنید. هیچ علامت فیزیکی ساده را دست کم نگیرید.
اغلب عوارض جانبی خفیف و زودگذر هستند، اما دیگر عوارض ممکن است نشانه ای از یک مشکل جدی باشند. شما نباید قضاوتی انجام دهید.
اگر در مدت درمان از هریک از نشانه های زیر رنج میبردید با پزشک خود تماس بگیرید:
- تب بالای ۱۰۰.۵ درجه فارنهایت یا بیشتر (از دهان گرفته شود)
- خونریزی و یا کبودی بدون دلیل
- حساسیت و واکنش آلرژیک مانند تورم در دهان و گلو، خارش شدید، مشکلات تنفسی و بلع
- لرز شدید
- درد و زخم در محل تزریق و یا محل کاتتر
- درد غیرمعمول بهمراه سردرد شدید
- تنگی نفس و یا مشکلات تنفسی
- اسهال و استفراغ طولانی مدت
- مدفوع خونی یا خون در ادرار
روابط جنسی، باروری و شیمی درمانی
شیمی درمانی میتواند روی ارگانهای جنسی و چگونگی کار آنها تاثیر گذارد اما همیشه اینگونه نیست. عوارض جانبی احتمالی به داروی مورد استفاده، سن شما و وضعیت کلی سلامت شما بستگی دارد.
مردان
ممکن است که شیمی درمانی تعداد اسپرمها را کاهش دهد، توانایی حرکتی انها را کاهش دهد، و یا منجر به تغییرات دیگر شود. این تغییرات میتوانند موجب ناباروری کوتاه مدت یا طولانی مدت شوند. ناباروری موجب میشود تا یک مرد نتواند پدر شود اما بر روی توانایی او در داشتن رابطه جنسی تاثیر نمی گذارد.
بدلیل اینکه عقیمی دایم روی می دهد (ناباروری) بسیار مهم است که قبل از شروع شیمی درمانی راجع به این مورد با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است که شما بخواهید از اسپرم خود برای استفاده در آینده ذخیره نمایید.
مردانی که تحت شیمی درمانی قرار می گیرند باید از کاندوم و دیگر روشهای جلوگیری استفاده نمایند زیرا ممکن است شیمی درمانی اثرات مخربی بر روی کروموزم های سلولهای اسپرم می گذارد. از پزشک خود در رابطه با زمان توقف روشهای ضدبارداری به این دلیل را بپرسید. همچنین ممکن است که شما بخواهید از شریک خود محافظت نمایید، بطوریکه برخی داروهای شیمی درمانی ممکن است در آب دهان شما وجود داشته باشند. از پزشک خود در این رابطه بپرسید.
زنان
شیمی درمانی می تواند بر روی تخمدانها تاثیر گذاشته و مقدار هورمونهای تولیدی را کاهش دهند. در نتیجه ممکن است که عوارض جانبی زیر دیده شود:
- در مدت زمان درمان ممکن است که قاعدگی های زنانه شما غیر منظم شود و یا حتی متوقف شود. ممکن است که پس از درمان بازگردد و ممکن است که باز نگردد. در بسیاری از زنان انها برمیگردند، اما یائسگی ممکن است در سنین کمتر از حد انتظار رخ دهند.
- ممکن است که شما علایمی شبیه یائسگی داشته باشید، مانند گرگرفتگی و خارش، سوزش و یا خشکی بافتهای واژن. این تغییرات بافتی می توانند موجب ناراحتی در زمان مقاربت شوند، که معمولا با استفاده از
- یک روان کننده بر پایه آب می توان آنها را رفع نمود.
- ممکن است که شما بیشتر در معرض عفونتهای واژنی باشید. برای کمک به پیشگیری از عفونت، از روانکننده های روغنی (وازلین و یا لوسیون ها) اجتناب کنید، همیشه در مقاربت از کاندوم استفاده کنید، شلوارک ها
- زیرپوشهای نخی با آستری نخی قابل تهویه استفاده نمایید، و از شورت ها و ساقهای تنگ استفاده نکنید. ممکن است که پزشک شما جهت کاهش ریسک عفونت برای شما کرمها و شیافهای واژنی تجویز نماید. اگر
- دچار عفونت شدید سریعا باید آن را درمان نمایید.
- ممکن است که شما نابارور شوید (عدم بارداری). اینکه این اتفاق بیافتد و اینکه چقدر ممکن است بطول انجامد به فاکتورهای زیادی بستگی دارد مانند نوع دارو، دوز مصرفی، و سن شما. بسیار اهمیت دارد که قبل از شروع درمان این امکان را مورد بررسی قرار دهید.
بارداری و شیمی درمانی
اغلب مواقع بارداری در مدت شیمی درمانی امکانپذیر است اما باید از آن اجتناب شود زیرا برخی داروه می توانند موجب نقص در نوزادان شوند. پزشکان به زنانی که بچه زا هستند – از نوجوانی تا انتهای یائسگی – توصیه می کنند که در تمام مدت درمان از روشهای ضد بارداری استفاده کنند. اگر زنی باردار باشد و پس از آن متوجه سرطان شود، می شود شیمی درمانی را تا تولد نوزاد به تاخیر انداخت. برای زنانی که نیاز به شیمی درمانی در اسرع وقت دارند، پزشکان ممکن است پیشنهاد دهند که شیمی درمانی را پس از هفته ۱۲ ام بارداری آغاز نمایند زمانیکه از مرحله بزرگترین ریسک برای جنین گذشته است. در بسیاری از موارد خاتمه بارداری مورد نظر قرار میگیرد.
با پزشک خود در رابطه با اینکه بخواهید پس از اتمام شیمی درمانی باردار شوید صحبت نمایید.
زندگی زناشویی من چطور؟
بسیاری از مردم احساس نزدیکی بیشتری نسبت به شریک خود دارند و تمایل زیادی برای ارتباط جنسی دارند. برخی دیگر هیچگونه تغییر یا تغییر کوچکی در تمایلات جنسی و سطح انرژی خود مشاهده نمی کنند.
اما هنوز هستند کسانیکه بدلیل استرسهای فیزیکی و احساسی ناشی از سرطان و درمان آن تمایلات جنسی شان کاهش میابد. استرسها شامل:
- نگرانی درباره تغییرات ظاهری
- اضطراب در مورد سلامتی، خانواده و یا معشوقه خود
- عوارض جانبی، مانند خستگی و تغییرات هورمونی
ملاحظات و یا ترسهای شریک بیمار نیز می تواند بر روی روابط جنسی تاثیر گذارد. برخی ممکن است که نگران این باشد که روابط جنسی فیزیکی ممکن است به بیمار صدمه برساند. برخی دیگران ممکن است از اینکه بیماری به آنها سرایت نماید یا داروها بر روی انها تاثیر بگذارد، احساس ترس می کنند.
شما و شریکتان باید برای برطرف کردن سوء برداشتها در رابطه با مشکلات جنسی با پزشک و پرستار خود صحبت کنید. اگرچه شاید برای شما دشوار باشد اما صحبت کردن با متخصص سلامتی می تواند به شما اطلاعات و اطمینان دهد.
شما و شریکتان باید سعی کنید که احساستان را با دیگران در میان گذارید. اگر برای شما صحبت کردن درباره روابط جنسی و یا سرطان و یا هر دو آنها، با دیگران دشوار استممکن است که بخواهید با یک مشاور صحبت کنید که کمک میکند بصورت آزادتر صحبت نمایید.
اگر شما قبل از درمان از روابط جنسی خود لذت می بردید و راحت بودید، شانس اینکه پس از شروع درمان بازهم از داشتن روابط جنسی لذت ببرید وجود دارد. اما باید متوجه شوید که نزدیک جنسی معنای دیگری پیدا کرده است. آغوش کشیدن، لمس کردن و نگه داشتن اهمیت بیشتری میابد، درحالیکه ممکن است که مقاربتهای جنسی اهمیت کمتری یابد.
تفکرات، احساسات و شیمی درمانی
حافظه و فکر کردن من چطور؟
محققان نشان داده اند که شیمی درمانی می توانند بر روی وظایف فکری مغز (عملکرد شناختی) حتی تا ۱۰ سال پس از درمان تاثیر گذارند. برخی از فعالیتهای مغزی که تحت تاثیر قرار میگیرد، شامل حافظه، ادراک و منطق میباشد. تغییراتی که در بیماران دیده می شود، اغلب بسیار خفیف هستند ومعمولا دیگران نیز نمی توانند متوجه آنها شوند، اما مردمی که این مشکلات را دارند از تغییرات در توانایی ذهنی خود اگاه می شوند.
افرادی که شیمی درمانی داشته اند و مشکلاتی با تفکر، ذحافظه و یا تمرکز داشته اند اغلب ان را شیمی درمانی مغزی یا chemo-fog می نامند. برخی از بیماران گزارش میکنند که حتی قبل از شروع درمان این علایم را داشته اند. برخی گزارشها نشان می دهند که برخی حتی بدون داشتن شیمی درمانی این علایم را دارند. اما هنوزه کسانی که تحت هورمون درمانی قرار می گیرند این مشکلات را دارند. بنابراین واژه شیمی درمانی مغزی ممکن است که دقیق نباشد ولی امروزه خیلی از افراد به این نام صدا می کنند.
در حال حاضر هیچ درمان مطمئن برای جلوگیری از شیمی درمانی مغزی وجود ندارد، و محققین در حال مطالعه بر روی مشکل هستند. آنها برای کمک به پیشگیری از شیمی درمانی و درمان آن بدنبال اطلاعات بیشتری می گردند. اما تنها اگاه بودن از اینکه بروز مشکلات ذهنی امکانپذیر است، میتواند به اعضاء خانواده آنها کمک کند تا کمتر حس تنهایی کنند.
اگر شما مشکلات ذهنی دارید که با کارهای روزانه تداخل دارد، برنامه ها و فعالیتهای تمرینی حافظه وجود دارد که به خوبی دیگر تمرینها به شما کمک میکند تا حافظه و قدرت حل مسایل خود را دوباره بازیابی نموده و بهبود بخشید. همچنین شما می توانید استراتژی هایی را برای مقابله با کم شدن عملکرد شناختی تان یاد بگیرید. از پزشک خود بخواهید که یک متخصص به شما معرفی نماید. همچنین می توانید اطلاعات بیشتر را در Chemo Brain بیابید.
انتظار می رود چه تاثیرات عاطفی بوجود آید؟
ممکن است که شیمی درمانی تغییرات اساسی در زندگی شما بوجود آورد.ممکن است که شیمی درمانی بر روی سلامت شما تاثیر گذارد، احساس خوب ودن را تهدید کند، کارهای روزانه شما را مختل کند و در مقابل روابط شما مانع ایجاد نماید. احساس ناراحتی، ترس، اضطراب، عصبانیت و افسردگی در شما و خانواده تان طبیعی و قابل درک است.
روشهایی برای مقابله با عوارض جانبی عاطفی وجود دارد، مانند روشهایی که برای مقابله با عوارض جانبی جسمانی وجود دارد.
پیداکردن حامی: شما میتوانید حمایت و پشتیبانی را از هر منبعی دریافت نمایید.در اینجا برخی از مهمترین انها آورده شده است:
پزشکان و پرستاران : اگر شما نگران درمان سرطان خود هستید و یا اینکه سوالی دارید، با اعضاء تیم درمان سرطان خود صحبت نمایید. اگر آنها قادر به کمک کردن شما نبودند میتوانند شما را به کارشناسان دیگر درمانی ارجاع دهند.
متخصصان سلامت روانی و مشاوران: مشاوران روانشناس به شما کمک میکنند تا احساسات بوجد امده بوسیله سرطان را بین، درک و مقابله نمایید. بسته به اینکه چه چیزی میخواهید و چه چیزی نیاز دارید، باید با روانپزشک، روانشناس، مددکار اجتماعی، sex therapist و یا یک روحانی مشاوره نمایید.
دوستان و خانواده: صحبت نمودن با خانواده و دوستان میتواند به شما کمک کند تا احساس بهتری داشته باشید. اغلب، شما را به روشی که دیگران نمی توانند انجام دهند، آرام میکنند. اما ممکن است لازم باشد که ابتدا شما حرکتی انجام دهید. بسیاری از مردم سرطلن را نمی شناسند و ممکن است بدلیل ترس از بیماری از شما دوری کنند. برخی دیگر ممکن است از اینکه با گفتن چیز غلط شما را نارحت کنند نگران باشند.
شما می توانید برای از بین بردن ترس های موجود درباره درمان، نیازهایتان و احساساتتان با دیگران صمیمانه صحبت نمایید. همچنین شما میتوانید این ایده اشتباه را تصحیح نمایید و اجازه دهید مردم بدانند که هیچ چیزی مطلقا صحیح نیست. زمانیکه دیگران دریابند که می توانند با شما صادقانه صحبت نمایند، تمایل بیشتری برای صحبتهای صادقانه بوجود می آید.
گروه های پشتیبان: گروه های پشتیبان مجموعه ای از افراد هستند که تجربیات مشابه شما داشته اند. بسیاری از افراد سرطانی دریافته اند که درمیان گذاشتن احساسات و تفکراتشان با افراد گروه بسیار راحت تر از دیگر افراد است. همچنین، گروه های پشتیبان می توانند منبع مهمی برای اطلاعات عملی زندگی بهمراه سرطان باشند.
همچنین شما می توانید از برنامه حمایتی تک به تک پیروی نمایید که شما را با شخصی که از نظر سن، جنسیت، نوع سرطان و شدت و … مشابه شما می باشد هماهنگ میکند. ممکن است که شما با شخص مورد نظر از طریق اینترنت، تلفن و یا ملاقات حضوری صحبت نمایید.
نکات مفید برای زندگی روزانه
- سعی کنید هدف درمان خود را همیشه بیاد داشته باشید. این باعث می شود که در روزهای دشوار تسلیم نشوید.
- خوب خوردن بسیار مهم است. بدن شما نیاز به غذا دارد تا بافتها مجددا ساخته شوند و قدرت تان بازگردد.
- هرچقدر بیشتر می توانید درباره بیماری و درمان خود بدانید. اینکار می تواند ترس از ناشناخته ها را در شما کاهش میدهد و حس کنترل شما را افزایش می دهد.
- تمرینهای ورزشی اگر پزشک به شما توصیه کند و اگر بتوانید انجام دهید مورد قبول است. با استفاده از بدنتان می توانید بر خستگی و کم اشتهایی خود غلبه کنید و احساس بهتری نسبت به خود داشته باشید.
- یک ژورنال و دفتر خاطرات تهیه نمایید. ثبت فعالیتها و تفکرات شما می تواند به فهم احساسات شما در باره ادامه درمان خود کمک کند. همچنین کمک می کند تا سوالاتی که باید از پزشک یا پرستار خود بپرسید مشخص شود. همچنین می توانید از ژورنال جهت ثبت عوارض جانبی استفاده نمایید. اینکار کمک می کند تا بتوانید درباره انها با پزشک خود صحبت کنید.
- مراحل و چگونگی انجام مراحلی که برای مقابله با عوارض جانبی طی می کنید را یادداشت نمایید. با این روش، شما خواهید فهمید که اگر عوارض جانبی مشابه ای سراغتان آمد، چکونه با انها مقابله نمایید.
- سعی کنید سرگرمی های جدید را امتحان کنید و یا به آن سرگرمی که دوست داشتید بپردازید.
- مهارتهای جدید مانند نقاشی، پخت و پز و یا زبان را بیاموزید.
آسان بگیرید. ممکن است که شما مانند گذشته انرژی نداشته باشید، بنابراین سعی کنید تا جایی که امکان دارد استراحت نمایید. اجازه دهید مسایل کوچک رد شوند و بر روی مواردی که مهم هستند تمرکز نمایید.
واژه نامه
ممکن است وازه هایی باشد که تیم درمانی شما استفاده می کنند.
درمان کمکی: درمانی که بعلاوه درمان اصلی استفاده می شود. معمولا شامل هورمون درمانی، شیمی درمانی، پرتودرمانی و دیگر درمان های پس از عمل جراحی که برای افزایش شانس درمان بیماری یا تحت کنترل داشتن آن انجام میشود می باشد.
آلوپسی: ریزش مو، که می تواند در تمام نقاط بدن باشد. معمولا بدلیل شیمی درمانی بوجود می آید و معمولا پس از اتمام شیمی درمانی موها دوباره رشد می کنند.
آنمی: تعداد کم و بسیار کم گلبولهای قرمز خونی. نشانه آنمی عبارتست از احساس خستگی، ضعف و تنگی نفس.
ضد تهوع: دارویی که از تهوع و استفراغ پیشگیری نموده یا کاهش می دهد.
خوش خیم: غیر سرطانی، سرطان نیست.
تعداد گلبولهای خونی: تعداد گلبولهای خونی در یک نمونه خون. برای این تست ازمایشگاهی معمولا گلبولهای قرمز و سفید و پلاکتها شمارش می شوند. که این تست تعداد کامل خون CBC نیز نامیده می شود.
مغز استخوان: بافت اسفنجی داخلی استخوان جاییکه سلولهای خونی ساخته می شوند.
سرطان: یک ترم عمومی برای بیش از ۱۰۰ بیماری که در آنها سلولهای غیرنرمال خارج از کنترل رشد می کنند، در بیشتر موارد تشکیل توده و جرم می کنند. همچنین این ترم برای توصیف رشد خارج از کنترل سلولهای غیرنرمال در خون و سیستم لنفاوی استفاده می شود.
کاتتر: یک لوله باریک منعطف. پزشکان برای ورود مواد به بدن بیمار و یا برای خروج مواد از آن استفاده می کنند.
کاتتر ورید مرکزی: یک لوله باریک و منعطف خاص که در وریدهای بزرگ معمولاه سینه، گردن و یا بالای بازوها کار گذاشته می شوند تا دسترسی به ورید آسانتر شود. این لوله می تواند تا زمانیکه نیاز به وارد کردن و خارج کردن مواد به بدن باشد در بدن باقی بماند. انواع مختلفی از CVC ها وجود دارد.
شیمی درمانی: استغاده از داروها برای درمان بیماریها. این ترم معمولا برای داروهایی که جهت درمان سرطان استفاده میشوند مربوط می شود. معمولا کیمو نامیده می شود.
کروموزوم ها: رشته های ریسمانی شکل که اطلاعات ژنتیکی را حمل می کنند. آنها در هسته و یا قسمت مرکزی سلولها وجود دارند. انسانها ۲۳ جفت کروموزم دارند، یک عضو از هر جفت از مادر و دیگر عضو از پدر. هر کروموزو می تواند حاوی صدها یا هزاران ژن فردی باشند.
آزمایشات بالینی: مظالعات تحقیقاتی پزشکی بر روی بیماران داوطلب. هر مطالعه برای جواب گرفتن سوالات محققان برای پیداکردن بهترین راه برای شناسایی، پیشگیری و یا درمان سرطان و یا عوارض جانبی آن می باشد.
شیمی درمانی ترکیبی: استفاده از بیش از یک دارو برای درمان سرطان.
درمان مکمل و جایگزین (CAM): روش مقابله با بیماریها خارج از روش استاندارد. این ترم طیف وسیعی از روشهای تست شده و تست نشده را پوشش می دهد، مانند گیاهان / ویتامین ها / مواد معدنی، ذهن / بدن / روح، رژیم غذایی و مواد مغذی، تماسهای فیزیکی و روشهای بیولوژیکی.
خستگی: احساس خستگی جسمانی، ذهنی و عاطفی. خستگی های ناشی از سرطان مدت زیادی باقی میمانند، و با استراحت از بین نمی روند و ممکن است که موجب اختلال فعالیتهای معمول شوند.
فاکتور رشد: همچنین بعنوان فاکتورهای تحریک کننده کلونینگ شناخته می شوند. فاکتورهای رشد موادی هستند که ساختن گلبولهای خونی را در مغز استخوان تحریک میکنند. آنها به بافتهای تولید کننده خون کمک می کنند تا از اثرات شیمی درمانی و پرتودرمانی بازسازی شوند. فاکتور رشد همچنین به پروتئینهای مربوط می شوند که بطور طبیعی در بدن وجود دارند و منجر به رشد و تقسیم سلولی می شوند.
هورمون ها: مواد طبیعی که توسط یک ارگان آزاد میشوند و می توانند بر روی عملکرد دیگر ارگانهای بدن و رشد رشد برخی سرطانها تاثیر گذارند.
تزریق آرام: تحویل آرام و یا طولانی مدت وریدی دارو یا مایعات
تزریق: بکارگیری یک سرنگ و سوزن برای انتقال مایعات و دارو به بدن، اغلب SHOT نامیده می شود.
عضلانی (IM): درون یک عضله
داخل نخاعی (IT): داخل مایع نخاعی (همچنین مایع مغزی نخاعی یا CSF نامیده می شود)
داخل وریدی (IV): داخل ورید
بدخیم: سرطانی
متاستاز: انتشار سلولهای سرطانی به دیگر نقاط بدن، اغلب از طریق سیستم لنفاوی و یا جریان خون
Neoadjuvant therapy درمان مانند شیمی درمانی، هورمون درمانی و یا پرتو درمانی که قبل از درمان اصلی انجام می شود.
سرطان شناس: یک پزشک با تخصص ویژه در تشخیص و درمان سرطان
دهانی (PO): استفاده از طریق دهان
نئوروپاتی ثانویه: آسیب به سیستم عصبی که معمولا در دستها و یا در پاها شروع میشود با علایمی نظیر بی حسی، گزگز، سوزش و یا ضعف. این میتواند ناشی از داروهای شیمی درمانی باشد.
پلاکت (Plts): گلبولهای خاص خونی که رگهای خونی صدمه دیده را می بندند و با کمک لخته خون خونریزی را متوقف می نمایند.
پورت: یک نوع کاتتر وریدی مرکزی CVC که شبیه یک درام می باشد و توسط جراحی در زیر پوست سینه یا بالای بازوها کار گذاشته می شود. کاتتر متصل شده به سمت یک ورید بزرگ یا مرکزی کشیده می شود. پورت بوسیله یک سوزن ویژه از طریق پوست قابل دسترسی است و می تواند جهت گرفتن خون یا دادن مایعات، دارو و یا محصولات خونی بکار گرفته شود.
پرتو درمانی: استفاده از اشعه های پر انرژی و یا ذرات اتمی برای درمان بیماری
گلبولهای قرمز خون (RBCs): سلولهایی که اکسیژن را از ریه ها به بافتهای سرتاسر بدن حمل می کنند.
بهبود بیماری: از میان رفتن بخش یا تمام علایم و نشانه های بیماری
Stomatitis: زخم در سقف دهان
موضعی: بر روی پوست قرار دهید
تومور: یک رشد غیرنرمال (توده یا جرم) در سلولها و یا بافتها. تومورها هم خوش خیم (غیرسرطانی) هستند و هم بدخیم (سرطانی)
گلبولهای سفید خونی (WBCs): سلولهای خونی که با عفونت ها مبارزه می کنند.
ترجمه شده از وبسایت: www.cancer.org
مصرف بیش از حد این ۸ ماده غذایی بینهایت خطرناک است
شیرین کننده مصنوعی چیست، فواید و مضرات آن کدام است؟
۱۴ دلیلی که نشان میدهد چرا شما همیشه گرسنه هستید
قبل از اهدای خون چه چیزی بخوریم و چه چیزی نخوریم
چند نکته مهم در تعیین اهداف و رشد شخصی (بخش اول)
لیست بهترین متخصص ارتودنسی در چیذر و نواحی اطراف آن
لیست متخصص ارتودنسی در دروس و اطراف آن
