اسکن پزشکی هسته ­ای مربوط به سرطان

اسکن پزشکی هسته ­ای مربوط به سرطان

نام های دیگر آن شامل: تصویربرداری هسته ­ای، تصویربرداری رادیونوکلئید، و اسکن هسته­ ای است.

اسکن پزشکی هسته ­ای چه چیزهایی را نشان می ­دهد؟

اسکن هسته­ ای به جای اشکال فیزیکی، تصاویر را بر اساس شیمی بدن تهیه می ­کند (برخلاف سایر آزمایشات تصویربرداری). این اسکن از موادی به نام رادیونوکلئید (ردیاب و یا رادیوداروها نیز نامیده می شوند) بهره می ­برد، این مواد سطوح پایینی از تشعشعات را آزاد می­ کنند. بافت­ های بدن تحت تاثیر بیماری­ های خاصی مانند سرطان نسبت به بافت های نرمال مواد ردیاب رادیونوکلئید را به درجات متفاوتی جذب می کند. دوربین های ویژه­ ای این الگوهای رادیواکتیویته را برای ایجاد تصاویر ثبت می­ کنند. در این تصاویر محل حرکت و تجمع مواد ردیاب نشان داده می­ شود. این اسکن ها می توانند مشکلات برخی از اندام ها و بافت های داخلی را بهتر از سایر آزمایشات تصویربرداری نشان دهند، اما تصاویر حاصله خیلی دقیق نیستند.

در صورت وجود سرطان، تومور ممکن است بر روی تصویر به صورت “نقطه داغی” نشان داده شود (منطقه­ ای با افزایش میزان جذب ردیاب). البته بسته به نوع اسکن تومور ممکن است به صورت “نقطه سرد” به نظر برسد (منطقه­ ای با کاهش جذب ردیاب). اسکن هسته ای را می توان برای شناسایی تومورها بکار گرفت. اسکن هسته­ ای همچنین برای بررسی مرحله سرطان (میزان گسترش آن) و تصمیم گیری در امر درمان استفاده می شود.

اسکن هسته ­ای می­ تواند تومورهای بسیار کوچک را نیز شناسایی کند، ولی همیشه قادر به تمایز تومورهای خوشخیم (غیر سرطانی) از تومورهای بدخیم (سرطانی) نیست. تصاویر اسکن هسته­ ای زیاد دقیق نیست، بنابراین برای بررسی­ های جامع معمولاً همراه با سایر آزمایشات تصویربرداری مورد استفاده قرار می­ گیرد. به عنوان مثال، اسکن استخوانی که نقاط داغی را بر روی اسکلت نشان می ­دهد معمولا مورد رادیوگرافی قرار می ­دهند، زیرا در رادیوگرافی جزئیات ساختار استخوانی بهتر مشخص می­شود.

اسکن­ های هسته ­ای بسته به اعضای درگیر بدن اسامی متفاوتی دارند. برخی از اسکن­ های هسته­ ای نسبت به سایرین بیشتر مورد استفاده قرار می­ گیرند، که این اسکن­ ها عبارتند از:

• اسکن­ های استخوانی
• اسکن PET
• اسکن تیروئید
• اسکن Muga
• اسکن گالیم

برخی از اسکن ­های هسته ­ای نیز برای سنجش عملکرد قلب استفاده می شوند.

اسکن­ های هسته ­ای چگونه کار می­ کنند؟

نوع اسکن انجام شده به اندام یا بافت مورد مطالعه پزشک بستگی دارد. در بیشتر موارد ماده ای به شما داده می ­شود که دوز پایینی از تعشعات را ساطع می­ کند. این مواد به صورت خوارکی، وریدی یا گاز استنشاقی در دسترس هستند.

اسکن رادیونوکلئید: از آنجایی که اسکن رادیونوکلئید فقط به بررسی شکل تومور نمی ­پردازد، اسکن رادیونوکلئید صرفاً برای ایجاد تصاویر استفاده نمی­ شود. در ادامه برخی از رادیونوکلیدهای رایج امروزی ارائه خواهد شد:

تکنتیوم – ۹۹ در اسکن تمامی نقاط بدن، به خصوص در اسکن های استخوانی استفاده می ­شود. اسکن استخوان برای سرطان هایی که ممکن است از از نقاط دیگر بدن به استخوان ها گسترش یافته باشند (متاستاز)، کاربرد دارد. تکنسیوم-۹۹ در اسکن قلب نیز استفاده می شود، از جمله اسکن Muga که به بررسی عملکرد قلب می­ پردازد.

اسکن تالیوم ۲۰۱ اغلب در پزشکی قلب و جهت بررسی بیماری­های قلبی استفاده می شود. همچنین در بعضی مواقع برای بررسی چگونگی اثربخشی درمان و شناسایی انواع خاصی از سرطان مورد استفاده قرار می­ گیرد.

ید رادیو اکتیو (ید ۱۲۳ و یا ید ۱۳۱) را می توان برای شناسایی و درمان سرطان تیروئید مورد استفاده قرار داد.

گالیم – ۶۷ برای بررسی سرطان در اندام های خاصی بکار می ­رود. همچنین می­ توان از آن برای اسکن تمامی بخش های بدن استفاده کرد. این آزمایش ممکن است اسکن گالیم نامیده شود.

رادیونوکلیدها اشعه­ های گامایی را ساطع می­ کنند که توسط دوربین ویژه­ای جمع ­آوری می­ گردد (موسوم به دوربین گاما و یا scintiscan). این سیگنالها توسط کامپیوتری، به صورت تصاویری دو بعدی یا سه بعدی پردازش می­ شود، گاهی اوقات برای افزایش وضوح تصاویر از مواد رنگی استفاده می­ شود. رادیولوژیست یا پزشکی متخصص در پزشکی هسته­ ای تصاویر را تفسیر نموده و گزارشات خود را به پزشکتان می ­فرستد.

اسکن توموگرافی با نشر پوزیترون (PET): در اسکن PET معمولاً از قند رادیواکتیو استفاده می ­شود. سلول­ های بدن بر اساس سرعت رشدشان مقادیر مختلفی از مواد قندی را جذب می­ کنند. سلولهای سرطانی، با بیشترین سرعت رشد می کنند و لذا نسبت به سلولهای عادی حجم بیشتری از این مواد قندی را جذب می ­نمایند. این قند رادیواکتیو ذرات اتمی بسیار کوچکی به نام پوزیترون را نشر می­ کند و در بدن به سوی الکترونها حرکت می­ کنند و اشعه­ ی گاما ساطع می­ کنند. دوربین ویژه­ای این تشعشعات را حین خروج از بدن دریافت نموده و به تصاویری تبدیل می­ کند.

اسکنPET برای شناسایی سرطان و بررسی پاسخ به درمان استفاده می­ شود. همچنین تغییرات شیمیایی آنها می ­تواند به پزشکان در بررسی اثرات درمان کمک کند. از آنجاییکه اسکن PET به بررسی عملکرد بدن می­ پردازد، می­ تواند بروز تغییرات ناشی از بیماری را قبل از سایر آزمایشات تصویربرداری نشان دهد.

استفاده از آنتی­ بادی­ های مونوکلونال در اسکن­ های هسته ­ای: نوع خاصی از آنتی بادی آزمایشگاهی، موسوم به آنتی بادی مونوکلونال را می­ توان برای اتصال به مواد خاصی بکار گرفت که فقط بر روی سلول ­های سرطانی وجود دارند. ماده های رادیواکتیو پس از اتصال به آنتی بادی منوکلونال، به صورت وریدی به بدن فرد تزریق می ­ شود. این ماده تا زمان رسیدن به تومور و اتصال به آن در جریان خون سفر می­ کند. این امر باعث  می­ شود تا تومور بر روی تصایر با رنگی “روشن” دیده شود. برخی از نمونه­ های آنتی ­بادی­ های مونوکلونال مورد استفاده در اسکن بررسی سرطان عبارتندار: ProstaScint®، اسکن برای بررسی سرطان پروستات، OncoScint® برای بررسی سرطان تخمدان، و CEA-Scan® جهت بررسی سرطان کولون اسکن.

چگونه برای این آزمایش آماده شوم؟

مراحل مورد نیاز جهت آماده­ سازی برای اسکن پزشکی هسته­ ای به نوع آزمون و بافتهای مورد بررسی بستگی دارد. برخی از اسکن ها مستلزم خودداری از خوردن یا نوشیدن به مدت ۲ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش هستند. در سایر اسکن­ ها، ممکن است استفاده از ملین یا تنقیه ضرورت داشته باشد. همه چیز را درباره داروهای مصرفی­تان به پزشک یا پرستار خود بگویید، حتی درباره داروهای بدون نسخه ­ای از قبیل ویتامینها، و داروهای گیاهی. ممکن است  قبل از آزمایش اجتناب از برخی از داروها (با نسخه و بدون نسخه پزشک) ضرورت داشته باشد. تیم مراقبت سلامت شما دستور العمل های لازم را برایتان ارائه خواهد داد.

مواد رادیواکتیو به صورت خوارکی، وریدی یا گاز استنشاقی در دسترس هستند. ممکن است مواد رادیواکتیو چند دقیقه تا چندین ساعت قبل از آزمایش برایتان تجویز شوند. به عنوان مثال، در اسکن استخوان، ماده ردیاب حدود ۲ ساعت قبل از آزمایش به رگ بازوی شما تزریق می­ شود. ولی برای اسکن گالیم، ماده ردیاب را چند روز قبل از  آزمایش وارد بدنتان می ­کنند.

فرد طی این آزمایش چه احساسی دارد؟

در اغلب موارد، اسکن پزشکی هسته ­ای به صورت روشی سرپایی انجام می ­شود. بدلیل نیاز به برخی مواد و تجهیزات خاص، این اسکن معمولاً در بخش رادیولوژی و یا گروه پزشکی هسته ­ای بیمارستان انجام می­ شود. ممکن است طی آزمایش اجازه  به تن داشتن لباسهایتان را داشته باشید و یا اینکه شاید لباس گشادی در طی آزمایش برای پوشیدن به شما داده شود. شما باید تمامی جواهرات یا اقلام فلزی را که می توانند با اسکن تداخل داشته باشند از بدن خود خارج نمایید.

اسکنر سوراخی در مرکز خود دارد و مثل یک دونات بزرگ به نظر می­ رسد. شما روی تختی که درون سوراخ دستگاه جلو و عقب میرود باید دراز بکشید. ممکن است برای تصویربرداری از زوایای مختلف تکنسین از شما بخواهد تا موقعیت تخت خود را تغییر دهید. این آزمایش دردناک نیست، اما حفظ حالت سکون روی تخت ممکن است اندکی آزارنده باشد.

اسکن هسته­ ای چقدر طول می کشد؟

پس از سپری شدن زمان مورد انتظار برای جذب مواد رادیواکتیو، اسکن­های هسته­ای معمولاً ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می­ کشد. برای اسکن استخوانی، جذب مواد رادیواکتیو ۲ تا ۳ ساعت زمان می­ برد، و خود اسکن حدود یک ساعت طول می­ کشد. بین تزریق مواد رادیواکتیو اسکن گالیم و انجام اسکن دو الی سه روز فاصله وجود دارد. نتایج اسکن هسته­ ای معمولاً در عرض چند روز آماده می­ شود.

عوارض احتمالی مواد رادیواکتیو چیست؟

در اکثر موارد، اسکن هسته­ ای آزمایش بی خطری است. دوز تشعشعات بسیار ناچیز بوده و احتمال مسمومیت و حساسیت در اثر رادیونوکلیدها پایین است. بعضی افراد ممکن است در محل تزریق درون وریدی دچار درد یا تورم شوند. ندرتاً برخی افراد در اثر آنتی بادی مونوکلونال دچار تب و یا واکنش های آلرژیک شدید می ­شوند.

چه چیزهای دیگری باید در مورد این آزمایش بدانم؟

قرار گرفتن در معرض تشعشعات ناشی از اسکن­ های هسته ­ای ناشی از رادیونوکلیدهای مورد استفاده می­ باشد – وگرنه خود اسکنر خود هیچ گونه تشعشعی ساطع نمی­ کند. مواد رادیواکتیو به مرور و به طور طبیعی از بدن شما خارج خواهند شد. ممکن است بدن شما را از طریق ادرار یا مدفوع در طی چند ساعت و یا چند روز ترک کنند.

درباره اتخاذ اقدامات احتیاطی از قبیل محدودیت آمیزش جنسی طی این مدت، و یا نزدیک نشدن به کودکان و زنان باردار بعد از انجام اسکن هسته­ ای با تیم مراقبت سلامت خود به بحث و گفتگو بپردازید.

برای خروج مواد رادیواکتیو از بدن از شما خواسته خواهد شد تا مقدار زیادی آب بنوشید.

برای کاهش خطر مواجهه با مواد رادیواکتیو موجود در ادرار، شما باید توالت را به محض دفع ادرار سریعاً بشویید.

اسکن هسته­ ای به ندرت برای زنان باردار توصیه می­ شود، بنابراین در صورت وجود احتمال بارداری یا شیردهی به نوزاد حتما با پزشک خود صحبت کنید.

در صورت شیردهی، این موضوع را از قبل به پزشک خود اطلاع دهید و برای چند روز بعد از اسکن از شیر خود برای تغذیه نوزادتان کنار بگذارید و تا زمان دفع کامل رادیونوکلیدها صبر نمایید.

ترجمه شده از وبسایت: www.cancer.org